بررسی سنت ادبی «الحاق‌سرایی»‌ و تحلیل انگیزة سرایندگان متون الحاقی (مطالعة موردی: برزونامه کهن)

Abstract

برزونامة کهن یکی از متون حماسی شاخص فارسی است که بعد از شاهنامة فردوسی، بیشترین کثرت و تنوع نسخ را دارد؛ لیکن به علت نداشتن نسخ مستقل، از حیث نسخه‌شناختی، کمتر مورد بررسی دقیق قرار گرفته است. این جستار، با بررسی کیفیت تطور نسخ این متن و تعمیم یافته‌ها به ژانر حماسة ملی فارسی، یک مدل سه‌گانه برای طبقه‌بندی منابع متنی این ژانر طراحی کرده است. مطابق این مدل، نسخ حماسه‌های فارسی در سده‌های هفتم تا دهم، در سه شکل متنی مستقل، مجموعه‌ای و نسخ شاهنامه‌ای یافت می‌شوند. سنت ادبی مسلط بر این متون، سنت «الحاق‌سرایی» است که مطابق این سنت، هم خالقان اولیة آثار و هم کاتبان نسخ، به جای خلق اثر مستقل با انگیزة الحاق به متن معیار (شاهنامه‌) اثر را ایجاد می‌کردند. به همین دلیل، غالب نسخ برزونامة کهن (47 نسخه از 54 نسخه)، «شاهنامه‌ای» بوده‌اند و شاعر (کوسج) نیز محتملاً متن را برای الحاق به شاهنامه یا لااقل در نسبت با آن سروده بود.

Keywords

• برزونامة کهن
• شاهنامة فردوسی
• داستان الحاقی
• نسخة خطی