آسیب‌پذیری ناشی از سیلاب شهری (مطالعه موردی: تهران، درکه تا کن)

Abstract

تسطیح زمین، تجاوز به حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها، سبب رخداد تغییرات الگوی زهکشی طبیعی و جاری شدن سیل در نواحی شهری، آب‌گرفتگی معابر و افزایش هزینه‌های نگه‌داری شهر می‌شود. شهر تهران مستقر در دامنۀ جنوبی کوه‌های البرز مرکزی، در پایین‌دست حوضه‌های آبریز متعددی قرار دارد. گسترش شهر تهران تا ارتفاع 2200 متری، باعث تفاوت ساختاری در بافت فیزیکی این شهر و درنتیجه مستعد مخاطرات طبیعی ازجمله سیلاب شده است. مناطق 2 و 5 شهرداری تهران در شمال غرب تهران به دلیل مجاورت با حوضه های درکه، فرحزاد، و کن، بالا بودن سهم نسبی ساخت‌وسازها، بالا بودن نسبی تراکم مسکن و جمعیت، تغییر کاربری و وارد شدن به حریم رودخانه و بهره‌برداری نادرست از مسیل ها در معرض ناپایداری ناشی از سیلاب قرار دارد. این پژوهش با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی 1:25000، داده‌های اقلیمی و هیدرومتری (2012 تا 1995) و داده‌های کاربری دریافت شده از سازمان شهرداری تهران انجام شده است. معیارهای انتخابی با روش مقایسه دوتایی وزن دهی شدند و بر اساس توابع فازی تلفیق گردیدند. برای تشخیص نقش عوامل مؤثر از روش‌های تهیه نیمرخ آبی و هیدروگراف استفاده شد و ضرایب اهمیت با استفاده از تحلیل شبکه عصبی چند لایه MLP استفاده گردید. نقشه آسیب‌پذیری حاصل از وزن‌های مقایسه‌ای و توابع تلفیقی فازی نشان داد که بیشترین آسیب‌پذیری در خارج شهر پیرامون مسیل‌ها می‌باشد. به دلیل اهمیت حجم رواناب در حوضه‌های بالادست مناطق شهری، سهم حجم رواناب با احتساب مساحت نواحی تعیین گردید. نتایج، سهم رواناب حوضه کن در نواحی شهری را زیاد نشان داد. لذا برای ارزیابی ورودی مسیل کن به تهران، ایستگاه باران‌سنجی سولقان انتخاب شد و پروفیل طولی و هیدروگراف آن ترسیم گردید. نتایج مطالعات آسیب‌پذیری در نواحی شمال‌غرب تهران که حوضه‌های درکه تا کن در بالادست آن قرار دارند و مناطق شهری 2 و 5 را شامل می‌شود نشان داد که ترکیبی از عوامل بالادست و شهری سبب تشدید آسیب‌پذیری این مناطق می‌شود. اگرچه در مناطق خارج از شهر حواشی رودخانه‌ها و مسیل‌ها بالاترین آسیب‌پذیری را نشان می‌دهند، لیکن عوامل دیگری ازجمله بافت فرسوده، سطوح شیب عمودی و ضریب انحناء در تعیین میزان آسیب‌پذیری نواحی شهری دخالت می‌کند. شواهد این ادعا در برداشت‌های میدانی آشکار است. جهش‌های دبی پیک در هیدروگراف ماه اکتبر سال 2012 بر لزوم توجه به رواناب خروجی حوضه کن دارد که تهران به‌طور سالانه حوادثی در رابطه با حوضه کن را تجربه می‌کند.

Keywords

• آسیب‌پذیری
• سیلاب شهری
• تهران
• کن
• درکه