ارزیابی برخی ویژگی‌های مورفوفیزیولوژیک و تحمل به خشکی انتهای فصل رشد برخی ژنوتیپ‌های عدس

Abstract

عدس منبعی غنی از پروتئین، فیبر، مواد معدنی، آنتی‌اکسیدان‌ها و آهن است. با افزایش کمبود آب، تنش خشکی تهدید عمده‌ای برای تولید جهانی عدس خواهد بود. مطالعه حاضر با هدف بررسی واکنش برخی ژنوتیپ‌های عدس در مواجهه با تنش خشکی آخر فصل زراعی و امکان شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی انجام گردید. در این راستا 24 ژنوتیپ عدس در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط معمول زراعی و محیط تنش خشکی در منطقه‌ شهرکرد مورد ارزیابی قرار گرفتند. تنش خشکی به‌صورت قطع کامل آبیاری در مرحله 50% گلدهی انجام شد. در این آزمایش صفات مورفوفیزیولوژیکی و عملکردی عدس اندازه‌گیری شد. نتایج تجزیه مرکب داده ها نشان داد اثر محیط، ژنوتیپ، اثر متقابل ژنوتیپ × محیط بر اغلب صفات معن‍ی‌دار بود. سهم این منابع تغییردر ایجاد تنوع در صفات متفاوت بود و محیط بیشترین نقش را در تنوع عملکرد دانه (55.27%) و ژنوتیپ در تنوع وزن 100 دانه (64.6%) و تعداد غلاف تک بذری (53.9%) ایفا نمود. عملکرد ‌دانه در شرایط معمول زراعی با اکثر صفات همبستگی مثبت نشان داد. تحت تنش خشکی عملکرد‌ دانه با صفات بیشتری همبستگی معنی‌دار داشت. شاخص‌های STI وGMP با عملکرد همبستگی بالا داشتند و می‌توان از این شاخص‌ها جهت‌گزینش ژنوتیپ برتر استفاده ‌نمود. براساس نتایج تجزیه به مؤلفه‌های اصلی شاخص‌ها، دو مؤلفه اول 97.66 درصد تغییرات را توجیه نمودند که مؤلفه‌ اول به عنوان مؤلفه‌ نیمه متحمل و مؤلفه‌ دوم به عنوان مولفه متحمل معرفی شدند. نتایج تجزیه کلاستر براساس دو شاخص STI و GMP ژنوتیپ‌ها‌ را در سه گروه مجزا قرار داد. براساس نتایج عملکرد دانه، ژنوتیپ کیمیا با دارا بودن کمترین افت عملکرد به‌عنوان رقم متحمل و رقم C113 با بیشترین افت عملکرد به‌عنوان رقم حساس شناسایی گردید. نتایج تحقیق حاضر نشان داد تنش خشکی در مرحله زایشی موجب کاهش صفات مورفوفیزولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ‌های عدس میشود.

Keywords

• آمار چندمتغیره
• تنش غیرزیستی
• شاخص‌های تحمل به خشکی
• مرحله گلدهی