برهمکنش کود شیمیایی فسفره و لجن‌فاضلاب بر قابلیت استفاده و شکل‌های فسفر و شاخص‌های ذرت (Zea Mays L.) در یک خاک آهکی

Abstract

سابقه و هدف: کمبود فسفر قابل‌استفاده یکی از مشکلات عمده در خاک‌های ایران است. برای افزایش فسفر قابل ‌جذب از کودهای شیمیایی استفاده می‌شود؛ در حالی‌که کود فسفر مصرف شده در خاک با گذشت زمان به شکل‌هایی با قابلیت استفاده کم تبدیل می‌شود. برای افزایش کارایی کودهای فسفری می‌توان از مواد آلی استفاده کرد. لجن فاضلاب حاوی مواد آلی و عناصر غذایی زیادی بوده و برای بهبود حاصلخیزی زمین‌های کشاورزی و ارتقای عملکرد گیاهان به کار می‌رود. هدف از این مطالعه بررسی تأثیر برهمکنش کود شیمیایی فسفر و لجن فاضلاب بر قابلیت استفاده و شکل‌های معدنی فسفر و شاخص‌های ذرت (Zea Mays L.) در یک خاک آهکی بود.مواد و روش‌ها: این تحقیق به‌صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاٌ تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتورهای آزمایش شامل فسفر (0 و 50 میلی‌گرم بر کیلوگرم فسفر از منبع KH2PO4) لجن فاضلاب (0 و 1 درصد وزنی/وزنی) بود. خاک‌های تیمارشده به مدت یک ماه در شرایط گلخانه 80 درصد ظرفیت مزرعه خوابانده شدند. ذرت (رقم سینگل‌کراس 704) در گلدان‌های 3 کیلوگرمی در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد کشت شد. پس از دو ماه کشت، بخش هوایی برداشت و شاخص‌های رشد ذرت (غلظت فسفر، وزن ماده خشک و جذب فسفر در گیاه ذرت) تعیین شدند. همچنین، پس از کشت از خاک گلدان‌ها نمونه‌برداری شد و در آن‌ها شکل‌های فسفر(فسفر محلول و تبادلی، فسفر متصل به آهن و آلومینیم، فسفر متصل به کلسیم، فسفر باقیمانده و فسفر آلی) و فسفر قابل ‌جذب (اولسن و کلرید کلسیم 01/0 مولار) اندازه‌گیری شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که برهمکنش کود شیمیایی فسفره و لجن فاضلاب بر فسفر عصاره‌گیری شده با روش اولسن معنی‌دار نبود (05/0> p)؛ در حالی‌که بر فسفر عصاره‌گیری شده با کلرید کلسیم معنی‌دار بود (05/0>p). نتایج نشان داد که با کاربرد 50 میلی‌گرم بر کیلوگرم فسفر، فسفر عصاره‌گیری شده با روش اولسن و فسفر عصاره‌گیری شده با روش کلرید کلسیم به‌ترتیب 4/21 و 60 درصد افزایش یافت، در حالی‌که با کاربرد یک درصد لجن فاضلاب فسفر عصاره‌گیری شده با روش‌های اولسن و کلرید کلسیم به‌ترتیب 2/83 و 200 درصد افزایش یافت. اثر لجن فاضلاب بر همه شکل‌های فسفر (به‌غیر از فسفر باقیمانده) و اثر کود شیمیایی فسفره بر شکل‌های فسفر معنی‌دار (01/0>p) بود. برهمکنش بین کود شیمیایی فسفره و لجن فاضلاب فقط بر فسفر متصل به کلسیم معنی‌دار بود (05/0>p). اثر لجن فاضلاب بر شکل‌های فسفر بیش از اثر کود شیمیایی فسفره و برهمکنش آن‌ها بود. نتایج نشان داد که با کاربرد 50 میلی‌گرم در کیلوگرم کود فسفر نسبت تیمار بدون کود فسفر، غلظت فسفر در ذرت و ماده خشک ذرت به‌ترتیب 2/8 و 9/25 درصد افزایش یافت (01/0>p). با کاربرد لجن ‌فاضلاب غلظت فسفر در ذرت و ماده خشک گیاه به‌ترتیب 9/4 و 194 درصد نسبت به سطح صفر لجن فاضلاب افزایش یافت. برهمکنش کود شیمیایی فسفره و لجن فاضلاب بر ماده خشک ذرت معنی‌دار (05/0>p) بود. ماده خشک گیاه در تیمار یک درصد لجن فاضلاب همراه با کود فسفره نسبت به تیمار یک درصد لجن فاضلاب بدون کاربرد کود فسفره 5/32 درصد و همچنین نسبت به تیمار کود فسفره بدون کاربرد لجن فاضلاب 170 درصد افزایش یافت.نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که اثر کاربرد کود شیمیایی فسفره بر فسفر عصاره‌گیری‌شده با روش اولسن به کاربرد لجن فاضلاب در خاک بستگی نداشت. فسفر قابل ‌استفاده با کاربرد لجن فاضلاب به میزان چشم‌گیری نسبت به کود شیمیایی افزایش یافت که می‌تواند به دلیل اثرات متفاوت تیمارها بر شکل‌های فسفر خاک باشد. علاوه بر این اثر کود شیمیایی فسفره بر جذب فسفر به کاربرد لجن فاضلاب بستگی داشت.

Keywords

• کود آلی
• جزء‌بندی
• جذب فسفر