پژوهش‌های حفاظت آب و خاک (Sep 2021)
بررسی تأثیر زهاب‌های کشاورزی بر کمیت و کیفیت جریان ورودی به تالاب شادگان با استفاده از مدل WEAP(حوضه مارون-جراحی)
Abstract
سابقه و هدف: توسعه اراضی کشاورزی، وقوع خشک‌سالی‌ها و تغییر اقلیم سبب شده تا حوضه مارون-جراحی به یکی از پرتنش‌ترین حوضه‌های آبریز هم ازنظر کمی و هم کیفی تبدیل گردد. به علت وجود شبکه‌های آبیاری و زهکشی متعدد در این حوضه، بررسی اثر زهاب‌های برگشتی این شبکه‌ها به سیستم رودخانه‌ای بسیار حائز اهمیت است. به علت دارا بودن پتانسیل آبی مناسب، حوضه موردمطالعه همواره برای توسعه شبکه‌های آبیاری و زهکشی مناسب بوده است؛ همچنین تالاب شادگان در انتهای این حوضه، اهمیت مدیریت کمی و کیفی منابع آب را دوچندان نموده است. به همین دلیل در این پژوهش، تأثیر زهاب‌های شبکه‌های آبیاری و زهکشی و کشاورزی‌های سنتی بر کمیت و کیفیت رودخانه‌ها و مهم‌تر از آن نقطه انتهایی رودخانه جراحی و ورودی به تالاب شادگان موردبررسی قرار گرفت. شبیه‌سازی کمی و کیفی حوضه برای دوره 60 ساله توسط مدل WEAP انجام شد. با توجه به اینکه تاکنون هیچ‌یک از مطالعات انجام‌شده در حوضه مارون-جراحی به بررسی جامع و دقیق کل زهکش‌های کشاورزی و نقاط بحرانی حوضه از منظر کمی و کیفی نپرداخته‌اند، لذا تحقیق حاضر در این راستا انجام‌شد.مواد و روش‌ها:در این پژوهش از مدل WEAP به‌عنوان ابزاری جامع، به‌منظور مدل‌سازی کمی و کیفی زهاب‌ها و تأثیر آن‌ها بر پایین‌دست استفاده گردید. ابتدا مدل WEAP در یک دوره 5 ساله (2016-2012) با استفاده از اطلاعات ثبت‌شده حوضه واسنجی و اعتبارسنجی شد. جهت ارزیابی نتایج واسنجی و اعتبار سنجی مدل کمی از شاخص‌های آماری جذر میانگین مربعات خطا (RMSE)، مجذور ضریب همبستگی (R^2) و آماره نش (NASH) استفاده گردید. مدل برای یک دوره شبیه‌سازی 60 ساله (2017 الی 2077) تحت سناریوهای مدیریتی کنترل زهاب شبکه‌ها از نظر کمی و کیفی جهت تعیین میزان تأثیر هر زهکش بر سیستم رودخانه‌ای حوضه اجرا گردید. یافته‌ها: نتایج مدل نشان داد که میزان شوری در سناریو مرجع برابر با 3/6 دسی زیمنس بر متر بوده که در مقایسه با سایر سناریوها، تنها در سناریو انتقال زهکش مطبگ کاهش 34 درصدی شوری (1/2 دسی زیمنس بر متر) نسبت به سناریو مرجع مشاهده می‌گردد. این میزان بهبود شوری آن‌هم در انتهای رودخانه جراحی و ابتدای ورودی به تالاب شادگان بسیار مهم بوده و تأثیر به سزایی بر محیط‌زیست خواهد داشت. ضمناً با توجه به مقادیر اعتمادپذیری تأمین نیاز گره زیست‌محیطی رودخانه جراحی، اختلاف بین اعتمادپذیری در دو سناریو مرجع و انتقال زهکش مطبگ برابر با 0/4 درصد بوده که تأثیر ناچیز زهکش مطبگ بر جریان رودخانه جراحی را نشان می‌دهد و همچنین اعتمادپذیری سایر سناریوها برابر سناریو مرجع می‌باشد.نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج مدل‌سازی کمی و کیفی در حوضه مارون-جراحی، سناریوی انتقال زهکش مطبگ (زهکش شبکه چپ رامشیر) از نظر کیفی، بیشترین تأثیر را نسبت به سایر سناریوها دارد. در صورت انتقال این زهکش، میزان شوری در انتهای حوضه در دوره شبیه‌سازی1/2 دسی زیمنس بر متر (34 درصد) کاهش خواهد یافت.
Keywords
