بررسی اثر انواع حاصلخیزکننده‌های خاک و زمان مصرف کود نیتروژن بر رشد و کیفیت ماریتیغال Silybum marianum L.) (

Abstract

سابقه و هدف: ماریتیغال با نامL. Silybum marianum گیاه دارویی یک ساله متعلق به تیره Asteraceae به عنوان یک گیاه دارویی و بومی مناطق مدیترانه‌ای است که پراکنش وسیعی در نواحی گرم و خشک دارد. در سال‌های اخیر پیشرفت‌های خوبی در زمینه‌ی‌ کشت گیاهان دارویی و توسعه‌ی صنعت داروسازی شده است. کاربرد کودهای شیمیایی باعث بروز آلودگی‌های محیطی و آسیب‌های اکولوژیکی می‌شود. کود نیتروژن به عنوان یکی از پرمصرف‌ترین عنصر غذایی مورد نیاز گیاهان، می‌تواند عملکرد گیاه را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین زمان مناسب مصرف این کود می‌تواند سبب افزایش عملکرد و همچنین کاهش اثرات مخرب محیط زیستی شود. با توجه به استفاده نامناسب از کودهای شیمیایی و اثر سوء محیط زیستی این کودها، کاربرد کودهای زیستی و حفاظت از محیط زیست، امری ضروری است. در بین کودهای زیستی، همزیستی میکروارگانیسم‌های حل کننده فسفات از جمله قارچ میکوریزا از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد. با توجه به مطالب ذکر شده هدف از انجام این آزمایش بررسی اثر کود زیستی، شیمیایی و آلی و همچنین تعیین بهترین زمان مصرف کود نیتروژن بر صفات کمی و کیفی ماریتیغال بود. مواد و روش‌ها: در دو سال زراعی (96-1394) آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌‌های کامل تصادفی با 18 تیمار و سه تکرار، روی صفات کمی و کیفی ماریتیغال مورد بررسی قرار گرفت. تیمارهای آزمایشی شامل انواع کود (آلی، زیستی و شیمیایی) و زمان مصرف کود نیتروژن‌دار از منبع اوره بودند. فاکتور اول، انواع کود شامل 1- ورمی‌کمپوست (به میزان 20 تن در هکتار)، 2- قارچ میکوریزا آربوسکولار (5.3 گرم خاک حاوی میکوریزا به ازای هر بوته گیاه)، 3- باکتری سودوموناس (2 گرم باکتری به ازای یک کیلوگرم بذر)، 4- کود فسفره سوپر فسفات تریپل(80 کیلوگرم در هکتار)، 5- کود فسفره سوپر فسفات تریپل(100 کیلوگرم در هکتار) به همراه یک شاهد و فاکتور دوم، سه زمان مصرف کود نیتروژن‌دار (ساقه‌دهی، قبل گلدهی و قبل پرشدن دانه) در نظر گرفته شدند. کود فسفره، ورمی‌کمپوست، قارچ میکوریزا و باکتری سودوموناس در زمان کشت گیاه مصرف شدند. ارتفاع بوته، تعداد کلاپرک در هر بوته، قطر کلاپرک‌های اصلی و فرعی، وزن کلاپرک‌های اصلی و فرعی، تعداد دانه در هر کلاپرک، وزن هزاردانه، عملکرد بذر در هکتار صفات مورد مطالعه در این تحقیق بودند. همچنین مقدار سیلیبین در این گیاه با دستگاه HPLC اندازه‌گیری شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد که بیشتر ویژگی‌های مورد مطالعه در این آزمایش به همزیستی قارچ میکوریزا و سودوموناس واکنش بهتری نسبت به بقیه تیمارها داشتند. کاربرد قارچ میکوریزا در هنگام استفاده از کود نیتروژنه در زمان قبل از گلدهی به جز قطر و وزن خشک کلاپرک اصلی در بقیه صفات مورد بررسی نسبت به شاهد و بقیه تیمارها اثر مثبت داشت. همزیستی با میکوریزا سبب بهبود تعداد کلاپرک در بوته و تعداد دانه در کلاپرک که جزء اجزای عملکرد ماریتغال محسوب می‌شوند، شد که در نهایت سبب افزایش میزان سیلبین در تیمارهای میکوریزایی و در هنگام استفاده از نیتروژن در زمان قبل از گلدهی و قبل از پرشدن دانه گردید. همچنین بلندترین ارتفاع در تیمار حاوی میکوریزا با مصرف نیتروژن در زمان ساقه‌دهی و بیشترین وزن هزاردانه نیز در تیمار دارای میکوریزا با مصرف نیتروژن در زمان قبل از پر شدن دانه مشاهده شد. در صفات زراعی مورد مطالعه سودوموناس نیز اثر مثبت نشان داد ولی در میزان سیلبین در مقایسه با میکوریزا اثر مثبت قابل توجهی نداشت. نتیجه‌گیری: همزیستی با قارچ میکوریزا در زمانی که کود نیتروژن در هنگام قبل از گلدهی استفاده شود، می‌تواند بر اجزای عملکرد و در نهایت عملکرد و همچنین میزان ماده مؤثره در ماریتیغال اثر مثبت داشته باشد. کلید واژه‌ها: سیلیبین، فسفر، ماریتیغال، میکوریزا

Keywords

• سیلیبین
• فسفر
• ماریتیغال
• قارچ میکوریزا