Slavia Meridionalis (Oct 2017)
Przeobrażenia kategorii konfesji w macedońskiej świadomości zbiorowej XIX i XX wieku
Abstract
Transformations of the category of confession in Macedonian collective consciousness in nineteenth and twentieth centuries A discussion is given in this article – in the chronological order – of the various textual proofs of the existence on the Macedonian territory (from the beginning of the nineteenth century) of the confessional consciousness, in its religious-theoretical, political-historical and ideological-identifying form. The mentioned examples are presented against the background of the slow development of the national community spirit of Macedonians, as well as the religious and political conflicts in the area of the Central Balkans during the reign of the Ottomans and after its ending. In this case, relativity and indefinite patterns of confessional identification resulted from: the multiethnic structure of the society, a rivalry between several Orthodox Churches, a long period of paganisation of the Christian life and of atheisation, also from the peculiar understanding of such categories as authority (sacred and secular), freedom of conscience, tolerance, orthodoxy or apostasy. In this connection the author also refers to the main sources of contemporary Macedonian consciousness: the biblical connotations of the Macedonian lands, the continuity – independent from ethnic relations – of “Macedonian Orthodoxy” in the institution of Ohrid Archbishopric, the Turkish ethnoconfessional system of the millets (with the evolution of local Islamic tradition), struggle for the autonomous local Church, practices of conversion, the “interconfessional” nature of certain national programmes, a dependency from the pressures of international politics. Most of the presented detailed phenomena prove that the unnaturally long identifying of the main confessions with particular ethnic groups contributes in Macedonia to a delay of the evolution of confessional categories towards the contemporary shape, connected with a free choice and the private sphere. Przeobrażenia kategorii konfesji w macedońskiej świadomości zbiorowej XIX i XX wieku W artykule prezentowane są – w układzie chronologicznym – różne tekstowe dowody istnienia na terytorium macedońskim (od początku XIX wieku) świadomości konfesyjnej w jej formie teoretyczno-religioznawczej, polityczno-historycznej oraz ideologiczno-identyfikacyjnej. Wymienione przykłady umieszczone są na tle powolnego rozwoju poczucia narodowego Macedończyków i konfliktów religijnych oraz politycznych na obszarze centralnych Bałkanów podczas panowania osmańskiego i po jego zakończeniu. Relatywizm i nieokreśloność form identyfikacji wyznaniowej w omawianym przypadku wynikały między innymi z wielonarodowej struktury społeczeństwa, rywalizacji między kilkoma Cerkwiami prawosławnymi, długiego okresu poganizacji życia chrześcijańskiego i ateizacji, a także rozumienia takich kategorii jak władza (duchowna i świecka), wolność sumienia, tolerancja, ortodoksja czy apostazja. Przywoływane są w związku z tym takie źródła obecnej świadomości, jak: biblijne konotacje ziem macedońskich, niezależna od stosunków narodowościowych ciągłość „macedońskiego prawosławia” w instytucji Arcybiskupstwa Ochrydzkiego, turecki etnokonfesyjny system milletów i rozwój miejscowej tradycji islamskiej, walka o autonomiczną Cerkiew lokalną, praktyki konwersji, „interkonfesyjny” charakter niektórych programów narodowych, uzależnienie od nacisków polityki międzynarodowej. Większość ukazanych zjawisk szczegółowych udowadnia, iż nienaturalnie długie utożsamienie głównych wyznań z określonymi grupami etnicznymi przyczyniło się w Macedonii do opóźnienia ewolucji kategorii konfesyjnych ku nowoczesnym formom ich rozumienia – związanym z wolnym wyborem i sferą prywatną.
Keywords
