تأثیر شدت های خریب بر تنوع ساختاری توده‌های بلوط – ممرز در جنگل های ارسباران

Abstract

سابقه و هدف: به‌دلیل رشد سریع جمعیت و افزایش نیازمندی‌ها به منابع جنگلی، مناطق وسیعی از جنگل‌ها تحت شدت‌های مختلف تخریب قرار گرفته‌اند و ‌این تخریب با سرعت هشدار دهنده‌ای در حال افزایش است. به طوری که تنها 15 درصد جنگل‌های جهان دست نخورده، 20 درصد تخریب شده و 28 درصد نیز جنگل‌زدایی شده‌اند. تخریب جنگل‌ها پدیده‌ای جهانی است که در نتیجه‌ی آن هر ساله 6/10 میلیون هکتار از سطح جنگل‌های دنیا کاهش می‌یابند. از‌این رو مطالعات در سراسر جهان بر آثار انواع تخریب‌ها بر ساختار و ترکیب جنگل‌ها تمرکز دارند. پژوهش حاضر با هدف مقایسه ساختار توده‌های بلوط - ممرز از نظر اثرات میزان تخریب، در جنگل‌های ارسباران انجام شد.مواد و روش‌ها: به‌منظور محاسبه شاخص تنوع ساختاری در توده‌های بلوط - ممرز با درختان غالب بلوط اوری (Quercus macranthera C.A.Mey) و ممرز (Carpinus betulus L.) در جنگل‌های ارسباران، با استفاده از سه شاخص زاویه یکنواخت، تمایز قطری و آمیختگی مینگلینگ، از روش نمونه‌برداری فاصله‌ای با چهار درخت همسایه و اندازه‌گیری قطر برابر سینه، فاصله و زاویه بین درختان در هر منطقه استفاده شد. در هر منطقه با شدت متفاوت از تخریب انسانی، قطعه‌نمونه ای به مساحت یک هکتار انتخاب شد. برای تعیین محل نمونه برداری به شکل منظم و تصادفی شبکه‌ آماربرداری با ابعاد 25×25 متر پیاده و نزدیک ترین درخت به محل تقاطع اضلاع شبکه به همراه چهار درخت همسایه در نزدیک ترین فاصله انتخاب و اندازه‌گیری شدند. به منظور محاسبه شاخص ها علاوه بر قطر درختان در ارتفاع برابر سینه فاصله و زاویه بین درختان نیز ثبت شد. در نهایت بر اساس مقادیر عددی این شاخص‌ها، تنوع ساختاری در سه منطقه محاسبه شد.یافته‌ها: نتایج محاسبه شاخص زاویه یکنواخت نشان داد که الگوی پراکنش درختان توده با افزایش میزان تخریب از تصادفی به کپه‌ای و یکنواخت تغییر کرد. شاخص تمایز قطری درختان نشان داد که مقدار ‌این شاخص در توده با دستخوردگی متوسط کمترین (12/0) و در توده با دستخوردگی شدید بیشترین (38/0) مقدار بود. بیشترین مقدار شاخص آمیختگی گونه‌ای در توده با دستخوردگی کم (61/0) و کمترین مقدار آن در توده با دستخوردگی متوسط (08/0) مشاهده شد. آنالیز آماری تفاوت معنی‌دار را بین‌ این شاخص‌ها در بین مناطق نشان داد. محاسبه شاخص تنوع ساختاری نیز نشان داد که بیشترین تنوع ساختاری در توده با دستخوردگی کم (5/0) بود و توده‌های با دستخوردگی متوسط دارای کمترین مقدار تنوع ساختاری (14/0) بودند. نتیجه‌گیری: شدت‌های مختلف تخریب بر تنوع ساختاری توده‌های بلوط - ممرز اثر معنی‌داری را داشت و با توجه به این آثار تخریب انسانی بر ساختار جنگل‌ها در ارسباران بایستی برنامه‌ریزی در جهت شناسایی مناطق با بیشترین میزان تخریب و اقدام برای کاستن از دخالت‌های انسانی در اولویت قرار گیرد.

Keywords

• تنوع
• روش فاصله‌ای
• شاخص آمیختگی گونه
• شاخص تمایز قطری
• شاخص زاویه یکنواخت