سیر تحولات خوشنویسی اسلامی در ترکیۀ معاصر

Abstract

با شکل‌گیری جمهوری ترکیه و افزایش تبلیغات غرب‌گرایی توسط آن، هنر خوشنویسی که در دوران عثمانی از اهمیت بالایی برخوردار بود، به ناگاه مورد بی‌مهری قرارگرفت و روندی که توسط هنرمندانی چون «شیخ حمدالله» آغاز شده ‌بود، برای چند دهه متوقف شد. در دهة هشتاد میلادی با تلاش حکومت وقت، ارگان‌های مذهبی و گرایش‌های صوفیانه و عرفانی، این هنر مجدداً احیا شد. این پژوهش که در زمینة خوشنویسی معاصر ترکیه، به شیوة تاریخی-تحلیلی و با رجوع به آثار، زندگی و سخنان هنرمندان ترک انجام شد، نشان داد که دو رویکرد متمایز در خوشنویسی ترکیه تا کنون شکل‌گرفته‌است: 1-رویکردی که همچنان به شیوه‌های سنتی و درست نویسی خط وفادار ماند و تنها در مواد و ابزار کار تغییراتی ایجاد کرد و 2-رویکرد دیگری که در آن هنرمند با تأثیرپذیری از هنر مدرن به خوشنویسی نگاهی چون نقاشی انتزاعی در پیش گرفت و بیشتر بر حالات خوشنویسانه تأکید ورزید تا شیوه‌های درست‌نویسی. اما نکتة حائز اهمیت این مسئله است که در هر دو رویکرد شیوة آموزش استاد-شاگردی و انتقال سنت‌ها از استاد به هنرجو سبب شده همچنان هویت سنتی و مذهبی خوشنویسی حفظ شود، به طوری که حتی در رویکرد مدرن به خط، مفاهیم عرفانی همچنان توسط هنرمندان مورد تأکید قرار گرفته‌اند. به این ترتیب نه‌تنها رویارویی با هنر غرب از ارزش‌های سنتی خوشنویسی ترکیه نکاسته‌است، بلکه حضور هنرمندان ترک مقیم در کشورهای غربی، سبب شده است هنر مدرن نیز در زمینه‌هایی از خوشنویسی اسلامی تأثیر پذیرد.

Keywords

• خوشنویسی ترکی
• هنر عثمانی
• هنر نو-سنتی
• خوشنویسی مدرن