اقتصاد کشاورزی و توسعه (May 2024)
تحلیل کارآیی انرژی و ردپای بومشناختی مزارع تولید گوجه‌فرنگی در شهرستان اسدآباد
Abstract
مطالعه جنبه‌های زیست‌محیطی نظام‌های زراعی بسیار اهمیت دارد. از اینرو، هدف پژوهش حاضر ارزیابی پایداری زیست‌محیطی تولید گوجه‌فرنگی در شهرستان اسدآباد بود که با بهره‌گیری از روش‌های ارزیابی ردپای بومشناختی و کارآیی انرژی انجام شد. نمونه آماری پژوهش متشکل از 210 گوجه‌فرنگی‌‍کار بود که از جامعه آماری شامل 569 گوجه‌فرنگی‌‍کار به صورت تصادفی انتخاب شدند. رویکرد پژوهش حاضر کاربردی و روش آن پیمایشی با واحد تحلیل مزرعه بود. اطلاعات مورد نیاز پژوهش با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه رو در رو جمع‌آوری شد. روایی پرسشنامه از طریق روایی ظاهری و محتوایی و پایایی آن با روش پیش‌آزمون- پس‌آزمون تعیین شد. نتایج مطالعه نشان داد که شاخص کارآیی و بهرهوری انرژی به دستآمده از نسبت انرژی خروجی حاصل از محصول گوجه‌فرنگی به انرژی‌های ورودی ناشی از نهاده‌های مصرفی به ویژه برق با 9/38 درصد، کود ازته با 9/26 درصد و گازوئیل با 2/15 درصد، (در مجموع، 81 درصد،)، به ترتیب، برابر با 34/0 و 42/0 مگاژول است. عامل اصلی پایین بودن کارآیی و بهرهوری انرژی، مصرف بی‌رویه نهاده‌ها به ویژه برق و کودهای ازته است. افزون بر این، ردپای بومشناختی تولید گوجه‌فرنگی 62/3 هکتار جهانی (ردپای مستقیم 2/2 و غیرمستقیم 42/1 هکتار جهانی) برآورد شد؛ به دیگر سخن، 42/1 هکتار زمین بهره‌ور جهانی لازم است تا آلاینده‌های تولیدشده در اثر تولید گوجه‌فرنگی را جذب کند. یافته‌های تحقیق نشان‌دهنده عدم پایداری تولید گوجه‌فرنگی در شهرستان اسدآباد بر اثر تولید و انتشار آلاینده‌های ناشی از کاربرد بی‌رویه و غیراصولی نهاده‌ها است. با توجه به میزان مصرف بالای برق در پمپ‌های آبیاری می‌توان با اﻧﺘﺨﺎب پمپﻫﺎ و ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎی ﺑﺎ راﻧﺪﻣﺎن ﺑﺎﻻ، ﺳﺮوﯾﺲ و ﺗﻌﻤﯿﺮ ﻣﺮﺗﺐ ﺗﺠﻬﯿﺰات، آﺑﯿﺎری در ﺳﺎﻋﺎت ﻏﯿﺮ پیک، اﺳﺘﻔﺎده از کاﻧﺎﻟﻬـﺎی ﺑﺘـﻮنی ﺑﺠـﺎی کاﻧﺎل‌های ﺳـنتی ﻣﻮﺟـﻮد، اﺳــﺘﻔﺎده از اﺳــﺘﺨﺮ و ﻣﺨــﺎزن ذﺧﯿــﺮه آب و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺳامانهﻫﺎی آﺑﯿﺎری ﺳﻨﺘی ﺑﻪ سامانهﻫﺎی ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر، مصرف این نهاده را کمتر کرد. همچنین، از طریق بهکارگیری انواع نهاده‌های آلی و ارگانیک و روش‌های مبارزه زیستشناختی (بیولوژیک) با آفات (گل جالیز گوجه‌فرنگی) به جای مصرف انواع نهاده‌های شیمیایی و نیز استفاده از ادوات ترکیبی و پیشرفته کشاورزی برای کاهش عملیات زراعی و بررسی و معاینه فنی ماشینآلات کشاورزی و در نتیجه، مصرف کمتر گازوئیل، می‌توان اثرات زیست‌محیطی این نظام تولیدی را کاهش داد؛ همچنین، برای بهبود کارآیی و بهرهوری انرژی، جایگزینی بذرهای اصلاحشده به جای بذور محلی توصیه می‌شود.
Keywords
