Marife Dini Araştırmalar Dergisi (Dec 2020)
Sudanlı Yazar Et-Tayyib Sâlih’in Hafnetu Temr Adlı Kısa Öyküsünün Teknik ve Tematik İncelemesi
Abstract
Napolyon'un Mısır'ı işgal etmesiyle birlikte başladığı kabul edilen Arap edebiyatındaki modernleşme hareketi ilk olarak Mısır ve Şam gibi ilim ve medeniyet merkezlerinde kendisini göstermiştir. Zamanla diğer Arap ülkelerinde de görülen söz konusu modernleşme hareketinin etkisi öncelikle nesirde görülmüş daha sonra bu etki şiire de yansımıştır. Modernleşme hareketinin etkilediği ülkeler arasında Sudan da yer almaktadır özellikle Mısır'daki gelişmelerden çokça etkilenen Sudan'da bu süreç modernleşmenin görüldüğü diğer ülkelere nazaran daha geç meydana gelmiştir. Sudan'da edebiyat alanındaki gelişmenin gecikmesinin bir dizi sebebi vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir: Öncelikle Sudan bağımsızlığını 1956 yılında, İngiliz sömürgesi olmaktan kurtulduktan sonra kazanabilmiştir. Ayrıca ülkedeki siyasi ve ekonomik istikrarsızlık basın-yayın ve matbaa imkânlarının kısıtlı olmasına yol açmış, halkın da okur-yazarlık oranının düşük olmasına neden olmuştur. Bu imkânsızlıklar ülkede edebiyat faaliyetlerinin olmadığı yahut edebiyatçı yetişmediği anlamına gelmemektedir ancak Sudan'ın diğer devletlerdeki gelişmeler yanında oldukça geride kalmasına ve Sudanlı edebiyatçıların sesini pek duyuramamasına sebep olmuştur. Bunların yanı sıra İslam, Hıristiyanlık ve yerel dinler ile Arapça, Sudan lehçesi ve çok sayıdaki yerel dilin bir arada bulunması gibi iç etmenler de Sudan'da edebiyatın gelişmesini olumsuz yönde etkilemiştir. Sudan'da kısa öykünün gelişim aşamalarını kronolojik olarak üçe ayırmak mümkündür. Bu dönemler 1930–1945 yılları arası başlangıç dönemi, 1945–1956 yılları arası olgunlaşma ve geçiş dönemi, 1956'dan günümüze kadar modern dönem şeklinde isimlendirilmektedir. Sudan toplumundaki değişimler, edebî eserlerde ele alınan konuların da değişmesini beraberinde getirmiştir. Kronolojik ayrıma paralel olarak Sudan'da kısa öykünün yaşadığı değişimi üç merhalede ele almak mümkündür. İlk olarak Sudan öykücülüğünde kurgusal romantizmin hâkim olduğu dönem yaşanmıştır. İkinci dönemde toplumun sorunlarına ve hayata dair söylemler içeren eserler verilmiştir. Üçüncü dönemde ise toplumsal hayat, mücadele hikâyeleri, fert ve toplumun karşılaştığı hayati sorunları çözmeye yönelik arayışları ele alan toplumcu gerçekçi eserler kaleme alınmıştır. Görüldüğü üzere Sudan'ın bağımsızlığından başlayıp günümüze kadar devam eden modern dönemde Sudan, Mısır başta olmak üzere Arap ülkelerinde edebiyat alanında meydana gelen değişim ve gelişmelerin etkisi altında kalmıştır. Bu dönemde Sudan edebiyatı şiir ve nesir alanlarında önemli atılım yapmış ve dikkatleri üzerine toplamayı başarmıştır. Bu anlamda et-Tayyib Sâlih, Sudan edebiyatının gelişiminde ve adını duyurmasında önemli bir oynamış, ortaya koyduğu eserler de dünya çapında ilgi görmüş olan bir yazardır. Sanat sanat içindir görüşüne sahip olan ve sanatta yeteneğe inanan yazar, eserlerinde belli başlı bir üsluba bağlı kalmamış, kurgularını kimi zaman sembolik kimi zaman gerçekçi bir yöntem kullanarak okuyucuya aktarmıştır. Genel anlamda bakılacak olursa Sudan'ın yoksullukla mücadele eden ve siyasi istikrarsızlıklarla boğuşan bir ülke olması, her alanda olduğu gibi edebiyat alanında da çağa ayak uydurmasını geciktirmiş ve Modern Arap Edebiyatında sesini duyurmakta zorlanmasına neden olmuştur. 60'lı yıllardan sonra atılım yapan Sudan modern edebiyatında et-Tayyib Sâlih, adeta Sudan'ın dünyaya açılan kapısı olmuştur. Gençlik yıllarından itibaren yurtdışında yaşamış olması bundaki en büyük etmenlerden biridir. Yurtdışında uzunca bir süre yaşamış olmasına rağmen et-Tayyib Sâlih'in eserlerinde kuru bir batı mukallitliği görülmez. Eserlerinde çocukluğunu geçirdiği köyünden sık sık bahseden yazar, bu anlamda köklerinden kopmamıştır. Bununla birlikte köyüne ve çocukluğuna duyduğu özlem onu Sudan'daki yaşantıya dair olguları romantik bir bakış açısıyla ele almaya da sevk etmemiştir. Yazar yaşantısındaki olayları evrensel değerlerle okumayı ve bunu eserlerine yansıtmayı başarmıştır. Batı ile doğuyu iyi bir biçimde sentezleyen yazarın bu bağlamda yurtdışında bulunması edebiyatına olumlu katkılar yapmıştır. İncelenen Hafnetu Temr adlı öyküsünde yazar, Sudan'daki bir köyde yaşanan olayları bir çocuğun bakış açısından okuyuculara anlatmıştır. Bununla birlikte bir çocuğun olaylar karşısında gösterdiği tepkileri, yaşadığı duygusal çalkantıları, takındığı tavrı etkileyici bir üslupla yansıtmış, böylece kendi duygu ve düşüncelerini onun üzerinden okuyucuya aktarmıştır. Karmaşık olmayan bir olay örgüsüne sahip olan öyküsünde genellikle kısa cümlelerden oluşan sade ve akıcı bir dilin yanı sıra; anlatma, diyalog, betimleme, iç monolog gibi anlatım yöntemlerini başarıyla kullanan yazar, yer yer yaptığı hoş benzetmelerle zaten etkileyici olan anlatımına daha estetik bir boyut kazandırmıştır.
Keywords
