Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi (Jun 2022)
İslam Hukukunda Hibeden Dönmeyi Engelleyen Sebepler (Osmanlı Uygulaması)
Abstract
İslam hukukunda, insanın fıtratında taşıdığı yardımseverliğin bir tezahürü olan hibe konusu ile ilgili ayrıntılı hükümler bulunmaktadır. Bir malı başkasına karşılıksız olarak hemen temlik etmek şeklinde tanımlanan hibe akdinin kuruluş ve geçerlilik şartları ile hibeden rücuun mümkün olup olmayacağı, rücu mümkün ise kimlere yapılan hibeden hangi şartlarda dönülebileceği hususlarıyla alakalı mezhepler farklı ictihadlara sahiptir. Hanefîler hibe akdinin teberru yönünü öne çıkararak, bir karşılık almadığı sürece hibe yapanın o malda hala tasarruf yetkisinin olduğunu düşünmektedirler. Bundan dolayı onlara göre kişi ahlaken uygun olmasa da hukuken hibesinden dönebilir. Bununla beraber yedi durum Hanefîlerde de kabzı gerçekleşen hibeden dönüşü engellemektedir. Cumhur ise hibe akdini satım akdine benzeterek onun bağlayıcı bir akid olduğu kanaatini taşır. Bundan dolayı baba ve bazı durumlarda annenin çocuğuna yaptığı hibe dışındaki hibelerden hukuken dönülmesinin caiz olmadığı görüşündedirler. Hanefî mezhebi Osmanlı’da resmi mezhep olarak kabul edilerek mahkeme kararları buna göre alınmıştır. Bu çalışmada Osmanlı dönemi fetvaları ve mahkeme kararlarından hareketle hibeden dönme meselesinde Hanefî mezhebinin ictihadlarına ne kadar uyulup uyulmadığı tespit edilmeye çalışıldı. Netice olarak hibeden dönme konusu ile ilgili Osmanlı dönemi özelinde incelenen fetva ve mahkeme kararlarında Hanefî mezhebinin görüşlerinin uygulandığı tespit edildi. Çalışmamızın hibeden dönme konusu özelinde İslam ve Osmanlı hukuk tarihine mütevazi bir katkı sunması ümit edilmektedir.
