مجلة الآداب (Sep 2019)
بررسی نظم و ترتیب ارکان جمله در شاهنامة فردوسی
Abstract
بررسی ومطالعۀ دستوری متون نظم و نثر کلاسیک در شناخت این آثار اهمیت ویژه‌ای دارد. تا کنون پژوهشگران گوناگونی با نگاهی دستوری متون کلاسیک را مورد بررسی قرار داده‌اند. نگارنده در این مقاله داستان سیاوش وداستان رستم و سهراب را با محوریت نظم و ترتیب ارکان و اجزای جمله مورد بررسی قرار می‌دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد بسامد جملاتی با برهم‌ریختگی ترتیب کلام در شاهنامه بالاست. مهم‌ترین ویژگی‌های بلاغی و زبانی شاهنامه را می‌توان در واژه‌سازی، الگوهای زبانی، ترکیب واژگان، و خصیصه‌های فعل جست‌وجو کرد. در این بخش از مقاله گروهی از جملات را استخراج نمودیم. ابتدا به یک دسته‌بندی کلی رسیدیم. در این دسته‌بندی جملات را به دو بخشِ جملات مرتب و جملات مشوّش تقسیم‌بندی نمودیم. در جملات مرتب ارکان و اجزای کلام با ترتیب معمول و مرسوم آمده و در جملات مشوّش جملاتی که ترتیب آنها به هم ریخته ، ذکر شده است. علاوه براین جملات مرتب نیز به دوستۀ مرتب نوع 1 ومرتب نوع 2 تقسیم‌بندی شدند. در جملات مرتب نوع 1 جملات براساس الگوی «فاعل (مسندالیه) + وابستۀ فعل + فعل» ساخته شده است و الگوی کلام در جملات مرتب نوع 2 « وابستۀ فعل + فاعل (مسندالیه) + فعل» است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های جملات مشوّش، تقدیم فعل در جمله است. این کاربرد با اهداف گوناگونی انجام می‌شود. یکی از مهم‌ترین این اهداف، رعایت قوانین و قواعد آهنگ و وزن کلام است. گزینۀ بعدی که یکی دیگر از دلایل رویکرد است، تأکید بر کنش‌هاست. ازدیاد تقدیم فعل و بسامد بالای این نوع کاربرد جملات در شاهنامه نشان‌دهندۀ تأکید و اهمیت کنش‌ها در شاهنامه است. از آنجا که شاهنامه متنی عمل‌گراست، فعل و عمل نقشی مهم در آن ایفا می‌کند. حضور فعل در ابتدای جمله نیز تأکیدی بر اهمیت فعل و کنش از سوی اشخاص داستان است. نتایج بررسی‌ها نشان داد جملات مرتب نوع 1، 35 مورد، جملات مرتب نوع 2، 18 مورد و جملات مشوّش 62 مورد فراوانی داشته‌اند .این آمار نشان می‌دهد که بسامد جملات مشوّش و یا به عبارتی دیگر، جملاتی با بدون رعایت نظم و ترتیب اجزای کلام بالاست. این کاربرد علاوه بر رعایت وزن و آهنگ کلام به هدف و رسالت کلام و لحن حماسی برمی‌گردد. اهمیت کنش‌ها و تأکید بر فعل یکی دیگر از اقبال شاهنامه به این نوع کاربردهاست.
Keywords
