Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi (Dec 2014)
UYGUR TÜRKLERİNİN DESTAN VE HALK HİKÂYELERİNDE HIZIR TİPİ
Abstract
Uygur Türklerinin yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğu olması ve İslam dinini kabul etmeleri sözlü anlatıların muhtevasına etki etmiş, bu anlatılarda yeni hayat şartları ve yeni dinin algısına bağlı olarak birtakım şekli ve muhtevi farklılıklar ortaya çıkartmıştır. Bu noktada Uygur halk destanlarındaki olağanüstü özellik gösteren şahıslar da bu duruma bağlı olarak yerleşik hayatın ve İslamiyet’in etkisi ile yeniden şekillenmişlerdir. Türk boylarında İslam öncesi mitolojik kaynaklı olağanüstü varlıklar yaygın iken İslamiyet’in kabulünden sonra dinî içerikli tipler ve imgeler ortaya çıkmıştır. Bu durum Uygur Türklerinin destan ve halk hikâyelerinde, Hızır tipinin eski inanç ve kabullerle yeni bir renge boyanması yoluyla şifahî eserlerde varlığını sürdürmesi şeklinde tezahür etmiştir. Yaratılan eserlerdeki “Hızır” tipine bakıldığında “zor durumlarda ve felaketlerde yardım etme”, “iyileri mükâfatlandırıp kötüleri cezalandırma”, “bereket ve bolluğa kavuşturma”, “savaşlarda yardım etme”, “yol gösterme” ve “dua etme” gibi işlevleri ile dinî kaynaktan beslenen sihrî/ulvî şahıs olarak tasavvur edilmektedir.
