روش های سنتی و مدرن در بهینه شدن و بهره برداری از قنات ها

Abstract

از گذشته دور خبرگانی در نواحی مختلف ایران وجود داشتند، که با توجه به شرایط جغرافیایی هر محل شیوه ­هایی را برای حفاظت و نگهداری از قنات ها به کار می ­بردند که بعضاً از کارآیی قابل توجهی برخوردار بودند. با احداث اولین چاه های عمیق که در سال 1328 ه.ق به وسیله آمریکایی ها و به منظور تأمین آب اردوگاه ­های خود حفر کردند، بدون توجه به تأثیر منفی آنها روی قنات ها، تعداد قنات های دایر کاهش یافت، به طوری که از تعداد 62932 قناتهای دایر ایران، در حال حاضر تعداد 20967 رشته آن متروک شده ­اند. از تاریخچه حفر اولین قناتها در ایران اطلاع دقیقی در دست نیست ولی مگاستنس (Megasthenes) در سال 300 قبل از میلاد در سفری به ایران وجود قنات هایی را در بلوچستان گزارش کرده است. در این مقاله علل عمده بایر شدن قنات ها که مهمترین آنها عبارتند از: - حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق - پایین رفتن سطح ایستایی آبهای زیرزمینی - بی توجهی دولت و مردم به اهمیت قنات ها مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان مقاله با روش میدانی از یک نمونه موردی موفق با استفاده از شیوه ­های سنتی و مدرن برای بهینه شدن و بهره­ برداری از قنات ها پرداخته شده است، شیوه سنتی ایجاد بندهایی در مسیل های اطراف مادر چاه و در مسیر قنات و کرت­ بندی زمین در امتداد شیب طبیعی و در امتداد مسیر قنات به منظور جلوگیری از جاری شدن آب باران و نفوذ آن به داخل زمین و افزایش آب دهی قنات می ­باشد و شیوه مدرن، انتقال آب با استفاده از موتور پمپ به فاصله 1000 متری و توزیع آن از طریق شبکه لوله ­کشی تا کنار مزرعه، که سه نتیجه اساسی از اجرای طرح حاصل شده است. - استفاده از کل حجم آب سفره زیرزمینی و افزایش 50% میزان آب دهی - استفاده از زمین های بال ادست مادر چاه قنات و به زیر کشت بردن حدود 100 هکتار زمین تازه - ایجاد شرایط تغذیه سفره با استفاده از روش پشته ­های خاکی، کرت­ بندی و درختکاری