Mi’rac Olgusunun Mukayeseli İnşâsı: Hâverânnâme ve Hamse-i Nizâmî’de Mi’rac Minyatürleri

Abstract

Bu çalışmada, Timur Devleti (15. yüzyıl) eserlerinden İbn Husâm Husafî’nin (ö.875/1470-1471).Hâverânnâme’si ile Safevî Devleti (1501-1736) eserlerinden Nizâmî’nin(ö.597-611/1201-1214) Hamsesi’ndeki miʿrac tasvirleri mukayeseli olarak incelenmiştir. Hâverânnâmedeki eseri Timurlu dönemi Şiraz minyatür okulu sanatçılarından Ferhad(ö.883/1478-1479) ve çırakları çizmiştir. Nizamî’nin Hamsesi’ndeki miʿrac minyatürü ise Safevî devrinin meşhur sanatçısı Sultan Muhammed (ö.963/1555-1556) tarafından çizilmiştir. Bu eserlerden Sultan Muhammed’in minyatürü yabancı yayınlarda yer almaktadır ancak bazı konuları açıklanmamıştır. Ferhad ve çırakları’nın miʿrac çalışması ise yayınlarda fazla yer almamıştır ve sadece yüzeysel birkaç cümle ile anlatılmıştır. Her iki minyatürde de görsel unsurların kompozisyonu ve imgelerin kullanımı farklılık arz etmekte; dolayısıyla her iki çalışma farklı sanatsal kalite ve inşâ kodlarını yansıtmaktadır. Öyle ki; her iki dönemin sosyo-kültürel unsurları, sanat-estetik anlayışları ve gündelik hayat formları (giyim-kuşam gibi) minyatürlerin görsel panoramasını farklı çerçevede şekillendirmektedir. İki dönemin sanatsal ve sosyal faktörlerinin ve minyatürdeki ortak görsel unsurların eserlerin giyim kuşam ve şahsiyetlerini etkilemiş, sanatçı bu iki döneme hâkim olan ruhani atmosferin sanat koruyucu ve müşterinin etkisi altında bir eser oluşturmuştur. Bu çalışma, her iki minyatürü bilim dünyasına mukayeseli olarak tanıtarak bir olgu ekseninde sanatın zaman üstü evrensel mesajını yeniden kurmayı amaçlamaktadır. Araştırmada elde edilen veriler analitik olarak incelendikten sonra betimleyici bir yöntemle değerlendirilmektedir.