Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Feb 2018)
Rifa’a Râfi’ et-Tahtâvî ve Gérard de Nerval’in Doğu-Batı İzlenimleri
Abstract
Bu çalışma, 19. yüzyılda yaşamış birbirinin çağdaşı olan iki yazarın Doğu-Batı izlenimlerini içermektedir. Söz konusu yazarlar, Fransız Gérard de Nerval 1808-1855 ile Mısırlı Rifâ’a Râfi’ et-Tahtâvî 1801-1873 olup her ikisi de seyahat izlenimlerini notlandırmıştır. Burslu olarak Fransa’ya öğrenim için gönderilen Tahtâvî, izlenimlerini Tahlisu’l-İbrîz fî Telhîs-i Bâriz 1834 Paris Gözlemleri olarak kaleme alırken; Fransa’dan yola çıkıp Mısır ve diğer Doğu ülkelerini ziyaret eden Gérard de Nerval ise eserini Voyage en Orient 1851 Doğu’ya Yolculuk adıyla yayımlamıştır. Çalışmada aynı yüzyılda yaşamış olan bir Mısırlı aydının gözüyle Paris ve bir Fransız yazarın gözüyle Kahire aktarılmaya çalışılacaktır. Böylelikle bir Doğulu yazarın gözünden Batı, Batılı yazarın gözünden Doğu’yu resmetme ve farklı bakış açıları yakalama fırsatı elde edilmiş olacaktır. Çalışmanın amacı, bizzat gezginlerin gözlemlerinden yola çıkarak Doğu-Batı karşılaştırmalı bir analiz yapmak; bunu yaparken de ilk elden kaynaklara başvurmaktır. Ancak her ne kadar çağdaş olsalar da her iki yazarın da seyyah olarak değil, daha çok edebî yönleriyle öne çıkmış olmaları göz ardı edilmemelidir. Bu da onların salt seyahat etme gayesinden ziyade başka bir toplumu gözlemleyip analiz etme amaçlarının daha ağır bastığının göstergesidir; gerçi Gérard de Nerval’in seyahate çıkma nedeni Doğu’yu görme merakı iken Tahtâvî, Paris’e seyahat için değil eğitim amacıyla gitmiştir. Zaten iki eser incelendiğinde Tahtâvî’nin gözlemlerinin daha çok modern Batı toplumunun eğitimi ve kültürel yapısına yönelik olduğu; buna karşılık Gérard de Nerval’in Doğu’nun gizemini anlamaya çalıştığı göze çarpmaktadır. Nerval, diğer Batılı yazarlar gibi taraflı olmak yerine Doğu medeniyetini, kendi öz değerleri içinde değerlendirebilmeyi başarmıştır. Tahtâvî’nin ise Mısır’ın modernleşmesinde öncü rol oynadığı, bunu da Paris’te edindiği izlenimlere borçlu olduğu söylenebilir. Ancak Tahtâvî, İslâm’a aykırı olan hususlarda temkinli yaklaşmış, dinen sakıncası olmayan gelişmeleri esas almayı yeğlemiştir. Nerval, gezdiği yerlerin tarihî ve toplumsal düzeni üzerine bazı tespitlerde bulunmuş kendi iç dünyasıyla çeliştiği noktalarda da şair kimliğini ön plana çıkarmıştır. Tahtâvî’nin de Paris izlenimlerini aktarırken aralara şiirler serpiştirmiş olması iki yazarın bu konuda benzerlik gösterdiğinin bir kanıtıdır. Yapılan bu çalışmayla Arap ve Fransız iki çağdaş yazarın edindikleri izlenimler sayesinde aynı çağın farklı toplumlardaki yansımalarına ışık tutulması mümkün olabilmiştir.
