Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (Sep 2019)
XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Üretimden Pazara Osmanlı Köylüsünün Karşılaştığı Yapısal Sorunlar ve Bu Sorunlara Karşı Merkezi Yönetimin Aldığı Tedbirler
Abstract
Osmanlı sosyo-ekonomik yapısının ana unsurunu, üretim ile arz-talep dengesi oluşturmuştu. Üretimin asıl kaynağını ise tarım ve tarıma bağlı faktörler oluşturmaktaydı. Bu sebeple kırsal kesimdeki üretim unsurları, her zaman merkezî yönetimin denetimi altında olmuştu. Tarımsal üretim sürecinde köylüler, bazı olumsuzluklarla karşılaşmışlardı. Bu bağlamda yaşadıkları olumsuzlukları divâna arz eden köylüler, haklarında merkezî yönetimin ne gibi tedbirler aldığının bildirilmesini istemişti. Köylülerin gerek beşerî sebeplere bağlı sorunları, gerek tarım alanlarının tohumla buluştuğu süreçten elde edilen hâsılatın pazarlanmasına kadar geçen zamanda karşılaşmış oldukları sorunlar karşısında nasıl davrandıklarının araştırılması gerekmiştir. XVI. yüzyılın ikinci yarısında köylülerin tarımsal faaliyetlerinde, emek ve sermaye etrafında, klasik tarım faaliyetlerini devam ettirmeleri, tarımda yaşanan sorunlara çözüm bulamayışları, bir dönümde elde edilen ürün oranını olumsuz yönde etkilediği görülmüştür. Köylülerin klasik tarım metotlarına devam etmeleri, tarımı iklimsel koşullara bağlı yapmaları ve vergiler üzerinde bazı devlet memurlarının (ehl-i örf ile ehl-i şer’) köylüleri suiistimal etmeleri karşısında merkezî yönetimin ne gibi tedbirler aldığı da açıklanmıştır. Burada devletin, köylülerin kronik sorunları karşısındaki fonksiyonunun tespiti oldukça önem arz etmekteydi. Osmanlı Devleti, tarım alanlarının ekilip biçilmesine ve köylülerden tahsil edeceği vergilerin toplanmasına oldukça önem vermişti. Ancak köylülerin klasik tarımsal faaliyetleri dışında topraklarını ekip biçmeleri için köylüleri organize edemediği gibi onların gerek tahsildarlar tarafından gerekse konar-göçer ile eşkıyalar tarafından istismar edilmelerine de tam anlamıyla mani olamamıştı. Bu bağlamda merkezî yönetim XVI. yüzyılın ikinci yarısında, kırsal yerlerde sağlanan vergi gelirlerinin azalmamasına ve şehirlerin temel gıda maddelerinin (hububat ve et vs.) sağlanmasında güçlüklerin yaşanmamasına önem vermişti. XVI. yüzyılın ikinci yarısında tarımsal üretimin önemli bir sac yağını oluşturan köylülerin üretimden pazara karşılaştıkları sorunların neler olduğu, yetiştirmiş oldukları ürünlerin pazarlanmasında ne gibi zorluklarla karşılaştıkları ve yaşanan sorunların tarımsal faaliyetler üzerindeki tesirleri ‘mühimme defterleri’ne istinaden ele alınıp incelenmiştir. Devletin en önemli gelir kalemleri arasında tarımsal faaliyetlerde elde edilen vergiler oluşturmaktaydı. Bu bağlamda Osmanlı Devleti, köylülerin karşılaştıkları sorunları divân-ı hümâyûna arzları neticesinde ne gibi kararlar aldığı, sosyo-ekonomik yapı içerisinde önemli bir yere sahip olan reâyânın /köylülerin, üretimden pazara kadar geçen süreçte karşılaştıkları beşerî ve doğal sorunların, üretim üzerindeki etkileri araştırılmıştır.
Keywords
