Хабаршы. Психология және социология сериясы (Jun 2015)
ӘЛЕУМЕТТІК ІЛКІ НАНЫМДАР НАҚТЫ ТҰЛҒААРАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ РЕТТЕУШІСІ. Социальные предубеждения как регуляторы конкретных межличностных отношений.
Abstract
Мақалада топаралық феномен бола отырып ілкі наным тұлғааралық қатынастар сферасында байқалатынын қарастырады. Топқа берілетін жалпы қасиеттер жеке индивидке тән жекелік қасиеттерге айналады. Өзінің кең мағынасында «ілкі наным» ұғымы тек топаралық қатынастар сферасына ғана қатысты қолданылмайды, сондай-ақ басқа да контексттерді қамтиды. Мысалы, жарнамаға, отандық немесе шетелдік өндіріс тауарларына, сары баспасөзге, Бразилия сериалдарына, т.с.с. деген ілкі нанымды қатынас. Ілкі нанымдар негізінде тек стереотиптер ғана емес, сондай-ақ сенімсіздік, қорқыныш, жаратпаушылық және адамдардың өздерінен ерекшеленетіннің, өздеріне ұқсамайтынның, белгісіздің, демек болжамсыздың барлығын қабылдамау да жатуы мүмкін. Адамдардың әртүрлі әлеуметтік топтарға тиесілігі олардың айырмашылығы, «бізге» және «оларға» бөлінуі, соңғылары алыс, бөтен, түсініксіз, болжамсыз, қауіп туғызушы, т.с.с. ретінде қарастырылатыны атап көрсетіледі. Бұл жағдайда ілкі наным өзінің теріс мінез-құлқын ақтау және теріс сезімдерін іске асыру үшін қолданылуы мүмкін. Олар сондай-ақ өз әрекеті үшін жауапкершіліктен және кінәлік сезімнен қашуға, өзінің кемшіліктерін ақтауға және өзін құрметтеуді қолдауға, толыққанды еместік сезімнің орнын толтыруға және өзінің басымдығын атап көрсетуге, басқалардың өзіне бағынуына қол жеткізуге, өзінің мәртебесін көтеруге, т.с.с. жетуге мүмкіндік береді. В статье рассматриваются социальные предубеждения как понятие, относящееся к характеристике межгрупповых отношений; имеет отношение к какой-либо социальной группе, а также к отдельному человеку при условии его идентификации с этой группой. Являясь межгрупповым феноменом, предубеждения проявляются в сфере межличностных отношений. Предубеждения охватывают и другие контексты. Например, предубежденное отношение к рекламе, товарам отечественного или зарубежного производства, желтой прессе, бразильским сериалам. В работе также раскрывается содержание понятия «дискриминация» близкое по своему значению к понятию предубеждение (негативное отношение к чему-либо и кому-либо); в зависимости от сферы проявления выделяют расовые, этнические, гендерные, религиозные, возрастные предубеждения, предубеждения по отношению к сексуальным меньшинствам, алкоголикам, наркоманам, преступникам, толстым или худым и т.д.
