هنر و تمدن شرق (Oct 2017)
گونه‌شناسی فضاهای باز عمومی مدینه در دو شهر فاس و مکناس
Abstract
فضاهای باز عمومی شهری نقش مهمی در پیوند عناصر تشکیل دهنده شهر داشته و عامل حیاتی شهر محسوب می‌شوند. بافت قدیم شهرهای کشور مراکش که موسوم به مدینه هستند به دلیل حفظ ساختار اصیل خود، الگوهای مناسبی برای شناخت و تحلیل فضاهای باز حیات بخش را دربردارند. در میان شهرهای کشور مراکش، فضاهای باز عمومی دو شهر فاس و مکناس نمونه موردهای مورد بررسی در پژوهش حاضر است. در بازدید از مدینه دو شهر فاس و مکناس تفاوت چشم‌گیری در فضای باز عمومی این دو شهر دیده شد. فضای باز عمومی در این بخش از شهر مکناس با مقیاس‌های وسیع‌تر و نسبتا هندسی شکل یافته است در حالیکه این نوع از فضای باز در مدینه شهر فاس دیده نمی‌شود و اغلب فضاهای باز عمومی، هندسه‌ای ارگانیک دارند. این تفاوت‌ها نگارنده را بر آن داشت برای شناخت بهتر از فضاهای باز عمومی در این دو شهر (مدینه‌ها) با بررسی و تحلیل مشاهدات میدانی به گونه‌شناسی این نوع فضاها دست یافته، چگونگی آن‌ها را جستجو کند.انتخاب این دو شهر به دلیل اشتراکاتی چون پایتخت بودن هر دو شهر در دوره‌هایی از تاریخ مراکش، ثبت هر دو بافت در فهرست آثار تاریخی یونسکو و قرار گرفتن هر دو در یک محدوده جغرافیایی از یک‌سو و تفاوت‌های ساختاری در فضاهای باز عمومی آن‌ها از سوی دیگر صورت گرفته است. شهر فاس با تاریخی کهن و شهرسازی‌ای منسوب به نوادگان امام حسن مجتبی(ع) به عنوان یک کهن الگوی اسلامی و شهر مکناس به دلیل دربرداشتن نمونه‌های کامل‌تری از فضای باز عمومی در مدینه، حایز اهمیت هستند.این تحقیق با هدف رسیدن به یک گونه‌شناسی برای فضای باز عمومی در دو شهر فاس و مکناس که حاصل از تجربه حضوری در فضا و در مقیاس مدینه هر دو شهر، تلاش می‌کند زمینه را برای کشف و شناخت عمیق‌تر از زندگی ساری و جاری در این کالبدها فراهم کرده و بسترساز تحقیقات آتی پیرامون چرایی شکل‌گیری این تفاوت‌ها باشد. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات مبتنی بر مشاهدات میدانی و تکمیل اطلاعات بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای انجام گرفته است.بررسی و تحلیل انواع فضاهای باز عمومی در فاس و مکناس نشان می‌دهد فضاهای باز عمومی در مدینه این دو شهر را می‌توان در گونه‌های زیر دسته‌بندی کرد : میادین موجود در بافت مدینه، فضاهای باز مقابل بناهای شاخص، فضاهای باز در محل تقاطع چندین معبر و فضای باز (نیمه باز) در واحدهای همسایگی. فضاهای باز مقابل بناهای شاخص و فضاهای باز در محل تقاطع معابر خود زیر گونه‌هایی را شامل می‌شود. مقاله حاضر چگونگی این فضاهای باز و عناصر موجود در هر یک از آن‌ها را بررسی و تحلیل می‌کند.
