مطالعات قرآن و حدیث (Sep 2020)
رویکرد عالمان شیعی در تحلیل روایات دالّ بر معرفت اعطائی
Abstract
چگونگی شناخت خداوند متعال و اینکه کسب معرفت، ثمرۀ تلاش انسان است یا امری است که از سوی خداوند به انسان اعطا می‌شود و بشر در اکتساب آن نقشی ندارد، از جمله مباحث مشکل روایی در حوزۀ توحید است که اندیشمندان شیعی در علوم مختلف اسلامی را به تلاش در رفع ابهام از آن واداشته است. دلیل اصلی این ابهام به دلالت ظاهری روایاتی بازمی‌گردد که حاکی از توقیفی بودن اعطای معرفت، و بی‌اختیاری انسان در کسب آن هستند. پژوهش حاضر با تحلیل اسناد این روایات، پرداختن به خاستگاه صدوری و مکتوب هر حدیث، تحلیل میزان اعتبار منابع و نیز بازشناسی و مقایسۀ واکاوی‌های شرح‌الحدیثی، سعی دارد به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی، به تبیین رویکردهای عالمان شیعی در تبیین این احادیث مشکل بپردازد. ثمرۀ این واکاوی، پس از تحلیل رویکردهای «پذیرشی، توقفی و انکاری» عالمان، دستیابی به مفاهیمی از ظاهر این روایات است که مشکل جایگاه اختیار و تلاش انسان در کسب معرفت و نیز سازگاری این دسته روایات با عدل خداوند متعال را حل می‌کند. از جمله این مفاهیم می‌توان به حمل ظاهر روایات بر فطری بودن نقطۀ آغازین معرفت؛ اعطای مقدمات کسب معرفت از سوی خداوند و یا اعطای کمال معرفت و درجات عالی هدایت از سوی خداوند و... اشاره کرد.
Keywords
