Pizhūhish/Nāmah-i Tafsīr va Zabān-i Qurān (Mar 2017)
معناشناسی «اضلال الهی» در قرآن کریم
Abstract
مفهوم «ضلالت»، یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم قرآنی است؛ به‌گونه‌ای که اغلب مفاهیم کلیدی قرآن به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در دو حوزه معناشناسی هدایت و ضلالت دسته‌بندی می‌شوند. میدان معناشناسی (هدایت - اضلال) نیز همچون تمامی مفاهیم کلیدی قران کریم حول محور «الله» در جریان است؛ به‌گونه‌ای که ضلالت حقیقی تنها زمانی محقق می‌شود که با «اضلال الهی» همراه گردد. این پژوهش در راستای کشف لایه‌های معنایی مفهوم «اضلال الهی» در قرآن و با هدف تبیین پیوستگی معارف قرآنی تدوین شده و با استفاده از روش نوین معناشناسی به تبیین مفهوم «اضلال الهی» و کشف حوزه‌های معنایی مرتبط با آن پرداخته است. با بررسی 32 آیه‌ای که در آن اضلال به خداوند اسناد داده شده است، با رویکرد هم‌زمانی و استخراج مفاهیم هم‌نشین و جانشین، این نتیجه حاصل شد که مفهوم «هدایت» در تقابل معنایی با این مفهوم قرار دارد و «اضلال الهی» به معنای تصرف در دستگاه‌های ادراکی انسان (سمع، بصر و قلب) گریبان‌گیر کسانی خواهد شد که از هدایت اولیه الهی رویگردان شده و با ویژگی‌هایی چون کفر، ظلم، فسق، نفاق و اسراف خود را مستحق اضلال الهی گردانده‌اند. مفاهیمی چون ازاغة، طبع، ختم، کر و کور کردن، دگرگون کردن، زیادکردن بیماری قلب و رویگردان کردن، جانشین مفهوم اضلال در ارتباط با خداوند به شمار می‌آیند. از آنجا که هدایت تنها از جانب خداوند متعال است، فرد با فراهم کردن اسباب «اضلال الهی»، خود را از هر نوع هدایت‌گر و ولی و یاوری محروم می‌کند و هرگز راهی به سوی هدایت نخواهد یافت.
