سواد دخانیات و ابعاد احتمالی آن

Abstract

سواد دخانیات به صورت ظرفیت افراد برای درک و استفاده از اطلاعات بهداشتی مرتبط با مصرف سیگار تعریف می‌شود [1]. با توجه به شیوع بالای مصرف سیگار و تاثیرات مضر آن بر سلامتی افراد، به نظر می رسد با ارتقای سطح سواد دخانیات، بتوان در بهبود سلامتی افراد سهیم بود. در این راستا، برنامه ریزان امر سلامت باید برنامه های آموزشی را بر مبنای ابعاد تاثیرگذار سواد دخانیات افراد طراحی و اجرا کنند [2]. همچنین شناخت هر چه بیشتر ابعادی از سواد سلامت که با تصمیم‌گیری در باره مصرف دخانیات ارتباط قوی تری دارند، می‌تواند به طراحان کمک کند تا پیام هایی واضح، آگاهی بخش و عملی را جهت ترک و پیشگیری از مصرف سیگار طراحی و ارائه دهند [3،4]. در طول یک دهه گذشته نگرانی های مربوط به ابعاد سواد سلامت، زنگ بیدارباش برای بسیاری از عرصه های سلامت بوده است [5]. بررسی ابزارهایی که تاکنون در نقاط مختلف جهان و توسط پژوهشگران مختلف تدوین و به کار گرفته شده است [8-6]، نشان می‌دهد که هر یک، بعد یا ابعادی از سواد سلامت را مد نظر داشته و در کمتر ابزاری تمامی ابعاد سواد سلامت (دسترسی، خواندن، درک، ارزیابی، تصمیم‌گیری و رفتار)، تحت پوشش قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال در ابزار سنجش سواد سلامت عملکردی بزرگسالان که توانمندی افراد در ابعاد شمارش، خواندن، فهم و ارزیابی را مورد سنجش قرار می‌دهد، تفکیک سنجش ابعاد امکان پذیر نبوده و نمی‌توان در خصوص ضعیف و یا قوی بودن هر یک از ابعاد قضاوت کرد [9]. در حالی که تعاریف سواد سلامت غالبا دارای سه بعد اصلی دسترسی، درک و فهم و استفاده از اطلاعات سلامت است [9]، در تنها ابزار تدوین شده برای سنجش سواد دخانیات، فقط دو بعد ادراک (از مصرف سیگار) و ارتباط (با بیماری های عمومی، بیماری های تنفسی خاص و علائم آسم) مد نظر قرار گرفته بودند [1]، که کافی به نظر نمی‌رسند. لذا انجام مطالعات کیفی جهت جمع آوری ابعاد گوناگون سواد سلامت در زمینه دخانیات آن هم به صورت ساده و تفکیک شده، ضروری به‌نظر می‌رسد. در این خصوص چندین مطالعه یک ارتباط معکوس بین بعد خواندن و مصرف سیگار را شناسایی کرده و بعد خواندن را به عنوان یک عامل اصلی برای معرفی سواد سلامت بیان کرده‌اند [3،10،11]. با این وجود، بعد خواندن فقط یکی از اجزای سواد سلامت است. همچنین با وجود وابستگی ما به تبادل شفاهی جهت برقراری ارتباط، باید توجه داشت که فرصت‌هایی برای ارائه اطلاعات درباره خطرات مصرف سیگار با استفاده از اعداد و شماره‌ها وجود دارد. بنابراین سایر ابعاد مثل صحبت‌کردن، شنیدن و محاسبه‌کردن کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است [3]. با توجه به اینکه ابعاد درک و تصمیم‌گیری و کاربرد اطلاعات سلامت، پیشگویی کننده پیشگیری از مصرف سیگار هستند [4] و نظر به ارتباط ابعاد خواندن، محاسبه کردن، ادراک و استفاده از اطلاعات مربوط به خطرات مصرف سیگار با ترک سیگار [3]، به نظر می‌رسد که برخی از ابعاد فوق الذکر در کنار ابعاد ابزار انگوه و همکاران [1]، می‌توانند جزئی از ابعاد ابزار سنجش سواد دخانیات باشند.

Keywords

• سواد دخانیات؛ ابعاد