سالمندان در محله: کیفیت‌های فضایی - اجتماعی مؤثر بر تعاملات اجتماعی سالمندان

Abstract

افراد سالمند برای حفظ سلامت و بهزیستی خود نیاز به برقراری روابط اجتماعی با همسالان و سایر نسل‌ها دارند. محلات شهری به‌عنوان یکی از واحدهای فضایی- اجتماعی شهرها، باید بستر مناسبی برای تعاملات اجتماعی سالمندان ساکن خود فراهم کنند. با این‌‌حال، بررسی ویژگی‌های محله‌‌ها که حامی تعاملات اجتماعی سالمندان‌ هستند، یکی از خلأ‌های مطالعاتی طراحی شهری است. هدف این پژوهش، شناسایی و الویت‌‌بندی کیفیت‌‌های فضایی- اجتماعی مؤثر بر تعاملات اجتماعی سالمندان در محله است. در این راستا، داده‌‌ها از طریق پیمایش و مصاحبه نیمه‌‌ساختاریافته با 23 سالمند (11 مرد، 12 زن) 60 تا 75 ساله ساکن محله تاریخی دردشت اصفهان جمع‌‌آوری شدند. از طریق تحلیل کیفی، هشت مقوله اصلی و 15 مقوله فرعی طبق اولویت زیر اکتشاف شدند: 1. حفظ ریشه‌های اجتماعی و تاریخی محله مرتبط با اماکن تاریخی و همسایه‌های بومی؛ 2. تأمین آسایش فیزیکی؛ 3. تقویت مکان‌های سوم؛ 4. انجام فعالیت‌‌های فیزیکی به‌صورت راحت و ایمن در معابر و پارک‌ها؛ 5. پشت‌‌سرهم بودن فعالیت‌‌های مکمل؛ 6. امنیت ذهنی شامل افزایش حس امنیت، حذف رفتارهای ناهنجار دیگران و داشتن حریم شخصی؛ 7. اتمسفر روحانی مرتبط با حس‌‌و‌‌حال و مکان‌های مذهبی؛ 8. حضور زنان در فضای امن و آرام مختص به خودشان. عوامل هویتی‌‌- تاریخی، به‌عنوان مهم‌ترین مقوله، تأثیر بسزایی بر تعاملات اجتماعی سالمندان و به ‌یادماندن آن در ذهن و خاطر این افراد داشتند. شاخص‌ترین عنصرهویتی، معماری تاریخی و همسایه‌های اصیل و قدیمی محله بودند. در مقابل، عدم تمایل سالمندان به حضور ساکنان غیربومی، می‌تواند بیانگر دلبستگی‌شان به یک‌‌دستی جمعیت و حفظ جامعه اصلی و قدیمی محله باشد. در نهایت این مقولات به عنوان مؤلفه‌های یک مدل مفهومی صورت‌‌بندی شده‌اند. این مدل می‌تواند درکی بهتر از کیفیت فضایی- اجتماعی محلات برای حضور سالمندان داشته باشد. همچنین، اجرای این مدل در محلات مختلف می‌‌تواند منجر به توسعه آن از خلال تغییر اولویت‌های فوق یا کشف مقولات جدید شود.

Keywords

• سالمندان
• تعاملات‌ اجتماعی
• کیفیت‌های فضایی-اجتماعی
• محلات شهری