مطالعة انتقادی سیاست خارجی محمدرضاشاه پهلوی در آینه نوشته ها و بیانات او

Abstract

گفتمان مجموعه­ای از نشانه­هاست که به‌صورت فراگیر به شکل­دهی رفتارهای فردی و اجتماعی جامعه می‌پردازد. در هر نظم گفتمانی مجموعه­ای از قوانین و قراردادها وضع می­شود که به ساختاربندی اصول گفتمانی می­پردازد. کنشگران اجتماعی با هدف­های ایدئولوژیکِ مدنظر خود اقدام به واردکردن نشانه­ها در چارچوب گفتمانی خود می­کنند و اینجاست که زبان به ‌عنوان بخش مهمِ سازندة گفتمان وارد عرصه می‌شود و به ‌صورت نرم­افزاری به تثبیت معناهای مدنظر کنشگران می‌پردازد. محمد­رضا پهلوی نیز با استفاده از سازوکارهای زبانی در سطح روابط بین­الملل، واقعیت‌های سیاسی را بازنمایی می­کرد و متناسب با سیر تحولات سیاسی و اجتماعی و فضای حاکمِ دوران خود به تثبیت نشانه­ها در چارچوب گفتمان سیاست خارجی خود می‌پرداخت. در یک الگوی نشانه­شناختی از این گفتمان، محوری­ترین نشانه در مرکز قرار گرفته و سایر عناصر در پیوند با آن قرار می­گیرند. این پژوهش توجه خود را به چگونگی کارکرد برجسته­سازی و حاشیه­رانی در گفتمان سیاست خارجی شاه معطوف کرده و از این طریق نشانه‌های مسلط‌­شده و غالب در گفتمان شاه را مشخص می­کند. در این پژوهش، پنج دورة تاریخی براساس مفصل­بندیِ نشانه­های مسلط و ویژگی‌های غالب گفتمانی برای گفتمان سیاست خارجی شاه به این شرح تعیین شده است: دورة یکم: 1320-1324، دورة دوم: 1325-1332، دورة سوم: 1333-1344، دورة چهارم: 1345-1352 و دورة پنجم: 1353-1356. نتایج به‌دست­آمده از این تحقیق نشان می­دهد که شرایط و رویدادهای حساس تاریخی در هر برهة زمانی منجر به جا­به­ جایی نشانه­ها و تغییر چارچوب گفتمانی شاه نیز می­شود.

Keywords

• گفتمان محمدرضا پهلوی
• سیاست خارجی ایران
• برجسته­سازی
• حاشیه‌رانی