تأثیر ورمی‌کولیت، بنتونیت و زئولیت بر میزان تبخیر و منحنی رطوبتی خاک

Abstract

سابقه و هدف: کمبود آب به‌ویژه در مناطق خشک مهم‌ترین مشکل توسعه کشاورزی است. بنابراین بررسی راهکارهای افزایش بهره-وری آب باید مورد توجه قرار گیرد. ارائه‌ی راه‌هایی برای کنترل و کاهش تبخیر از خاک می‌تواند راهکاری مناسب برای افزایش کارایی مصرف آب باشد. تبخیر از سطح خاک را می‌توان عمده‌ترین بخش از اجزای بیلان آب در مناطق خشک دانست که باعث هدر رفت آب می‌شود، یکی از راه‌های کنترل و کاهش تبخیر از خاک، استفاده از مواد اصلاح‌کننده طبیعی خاک می‌باشد. از این‌رو این پژوهش با هدف بررسی تأثیر سه اصلاح‌کننده بنتونیت، ورمی‌کولیت و زئولیت بر میزان و شدت تبخیر از سطح خاک در یک دوره‌ی 4 ماهه از تیر تا مهر انجام شد.مواد و روش‌ها: این پژوهش به‌صورت طرح کاملا تصادفی با 10 تیمار و در سه تکرار در دانشگاه شهرکرد انجام گرفت. تیمارهای مورد بررسی در این پژوهش، شامل 3 نوع اصلاح کننده طبیعی خاک (بنتونیت، ورمی‌کولیت و زئولیت) و هر کدام در سه نسبت وزنی 5/0، 1 و 2 درصد به همراه یک تیمار شاهد (خاک بدون ماده اصلاح کننده با بافت لوم) می‌باشند. انتخاب این درصدها بر این مبنا بود که نتایج به دلایل اقتصادی و عملی بودن اجرا، قابل توصیه برای سطوح و اراضی وسیع کشاورزی نیز باشند. در مرحله بعد با اندازه-گیری مقدار آب ورودی و مقدار زه‌آب خروجی هر گلدان و با استفاده از رابطه بیلان آب مقدار تبخیر اندازه‌گیری شد. میزان رطوبت نیز با دستگاه رطوبت‌سنج و در دو عمق‌ 5 و 15 سانتی‌متری اندازه‌گیری شد. در نهایت منحنی رطوبتی خاک برای هر تیمار و با استفاده از دستگاه صفحات فشاری، ترسیم و مورد مقایسه قرار گرفت.یافته‌ها: نتایج نشان داد در بین سه ماده مورد بررسی بیشترین میزان کاهش در تبخیر از خاک مربوط به بنتونیت می‌باشد. دو اصلاح‌کننده ورمی‌کولیت و زئولیت نیز تبخیر را بصورت معنی‌داری نسبت به تیمار شاهد کاهش دادند ولی نسبت به هم تفاوت معنی-داری نشان ندادند. در بین تیمارهای مورد بررسی نیز بیشترین تاثیر کاهشی بر مقدار تبخیر در تیمار 2 درصد بنتونیت مخلوط با خاک و کمترین میزان تاثیر نیز در تیمار زئولیت 5/0 درصد مشاهد شد این تیمار تفاوت معنی‌داری با شاهد نشان نداد ولی تیمار 2 درصد بنتونیت، 4/6 درصد میزان تبخیر را نسبت به شاهد کاهش داد. نتایج میزان رطوبت خاک در تیمارها برعکس نتایج تبخیر بود، در تیمارهایی که میزان تبخیر کمتر می‌باشد، میزان رطوبت خاک افزایش یافته است. با توجه به تاثیر معنی‌دار سه اصلاح‌کننده مورد بررسی بر میزان رطوبت خاک، منحنی رطوبتی خاک نیز در تیمارهای مورد بررسی نسبت به شاهد دچار تغییر شده است. بیشترین مقدار افزایش رطوبت در مکش معادل FC، در تیمار 2 درصد بنتونیت و معادل 8/4 درصد بیشتر از مقدار رطوبت تیمار شاهد بدست آمد.نتیجه گیری: استفاده از مواد اصلاحی طبیعی خاک ضمن جلوگیری از آلوده شدن خاک، به اصلاح ساختمان خاک در جهت کاهش تبخیر نیز کمک می‌کند. با توجه به اینکه از بین سه ماده اصلاحی مورد استفاده در این پژوهش، بیشترین مقدار تاثیر بر کاهش تبخیر و افزایش رطوبت خاک، مربوط به بنتونیت 2 درصد بود، بنابراین می‌توان این ماده را برای کاهش تبخیر از خاک با بافت لوم توصیه نمود.

Keywords

• زئولیت
• بنتونیت
• ورمیکولیت
• تبخیر
• منحنی رطوبتی