Eskiyeni (Sep 2019)
Kur’ân Ezberine Anlam Katma Teşebbüsleri: ‘Hâfız: Lafzın Hâmili, Mananın Âmili’ Eserinin Değerlendirilmesi
Abstract
Kuran-ı Kerîm ezberleme faaliyeti, kültürümüzde önemli yer tutan ve güncelliğini koruyan son derece değerli bir olgudur. Bireyin ilahi mesajla kaynaşıp hayata hazırlanmasında, özellikle dini ilimlerin tahsili için altyapı oluşturmasında Kur’an ezberinin katkısı büyüktür. Bu nedenle hafızlık süreçlerinin geliştirilmesine yönelik akademik yayınlar yapılmış, konu Tefsir ve Din Eğitimi gibi çeşitli ilimler açısından tahlil edilmiştir. Hafızlık sırasında veya sonrasında, bireyin ezberlediği ilahi metnin anlamı hakkında bilgi sahibi olması gerektiği ise genellikle kabul edilen bir durumdur.Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından üç cilt hâlinde yayınlanan “Hâfız: Lafzın Hâmili, Mananın Âmili” adlı çalışma, söz konusu anlam boyutunu güçlendirmeye yönelik bir kaynak mahiyeti taşıdığı için dikkate değerdir. Üye sayısı hayli fazla bir komisyon tarafından yazılan kitap, Kur’ân-ı Kerîm’in her sayfasından birer ayeti seçmeyi ve her ayeti başta Türkçe anlamı olmak üzere çeşitli açılardan okuyucuya tanıtmayı amaçlamaktadır. Mamafih, çalışmanın içerik ve yöntem açısından belirgin eksiklik ve hataları bulunmakta olup, ilmî bir tenkidini yapmak için bu makale hazırlanmıştır.Eseri oluşturan sayfaların her birinde değişmeyen altı aşamalı bir format söz konusudur: Seçilen ayetlerin mushaftaki orijinal yerlerinin bir görsel yardımıyla belirtilmesi, seçilen ayetlerin ve anlamlarının müstakil yazımları, açıklama bölümüne geçişte kullanılan kırmızı bir ana başlık, bu başlığın devamındaki “Bilgi”, “Mesaj” ve “Kelime Dağarcığı” alt başlıkları. Söz konusu altı adımın düzenli uygulanması, sunulan bilgiye çerçeve teşkil etmesi bakımından pozitif ise de şekilde sağlanan bu tutarlılık muhtevada sürdürülememiş ve her bir adımda belirgin problemler tekrar edilmiştir.Anlamı incelenecek ayetlerin seçiminde gözlemlenen başlıca problemler, öğrencinin anlamını öğrenmesi amacıyla aşırı uzun veya aşırı kısa metinlerin alıntılanması, herhangi bir uyarıda bulunulmadan iki farklı ayetten alınan parçaların birleştirilmesi ve aynı muhtevanın birden fazla kez alıntılanması gibi hususlardır. Seçilen ayetlerin müstakil yazımlarında, Arapça dizginin yeterli düzeye ulaşmadığı, hatta estetik kaygı ve anlam hassasiyetinden oldukça uzak bir biçimde geliştiği söylenebilir. Açıklama kısmına geçişte kullanılan ana başlıkların temel problemleri arasında, orijinal bir ifade üretmeksizin ayetteki ifadelerin olduğu gibi başlığa taşınması, benzer muhtevaların başlıklarda tekrar edilmesi, projenin birden fazla yazarı arasında genelde olduğu gibi başlıklar özelinde de üslup birliğinin sağlanamaması ve okuyucuyu yoran aşırı uzun başlıkların kullanılması yer almaktadır.Ayetlerin anlamlarının kısaca açıklandığı “Bilgi” alt başlığında ağır ve teknik bir dilin kullanıldığı, konuları güncellemede oldukça yetersiz kalındığı ve içeriğin zenginleştirilemediği görülmektedir. Oysaki hafızlık yapan öğrencilerin çoğunlukla çocuk ve genç kategorisinde olması, kendilerine önerilecek kaynağın sade bir dille hazırlanmasını ve güncel bir içerikle sunulmasını gerektirmektedir. Ayetten çıkarılan mesajların kısaca ifade edildiği “Mesaj” alt başlığında gerek hadis kullanımı gerekse şiirle istişhad bağlamında yapılan hatalar da makalede ele alınmış bulunmaktadır.Ezber ve anlam çalışmalarının buluşma noktasını oluşturan ve bu bakımdan özel önem taşıyan “Kelime Dağarcığı”, kitabın belki de en fazla hata barındıran ve en çok hayal kırıklığı oluşturan alt başlığıdır. Ayetlerde geçen kelime ve kavramların kısa karşılıklarının verildiği bu alt başlıkta sıkça karşılaşılan hatalar şunlardır: Kelimenin nasıl yazılacağına veya hangi formunun esas alınacağına karar verememek, kelimenin tekil veya çoğul hâlini belirli bir düzen içinde sunamamak, birden fazla kelimeyi sıralarken tutarlı davranamamak. Bu problemlerin ortak noktası “yazılı bilgi aktarımında standarttan yoksunluk” olarak tespit edilebilir. Ayrıca ilgili ayette geçmeyen kelimenin açıklanması ve aynı kelimeye farklı yerlerde birbirinden farklı anlamlar yüklenmesi de dâhil olmak üzere, kelime hazinesine ayrılan bu alt başlığın zikredilenler dışında da bir dizi ciddi sorunu mevcuttur. Makalede her biri örneklerle somutlaştırılan yukardaki altı maddeye eklenebilecek bir diğer önemli boyut ise çalışmanın üslubunun hedef kitle açısından değerlendirilmesi olacaktır. Özel bir ekibin uzun süren çabasıyla meydana geldiği anlaşılan ve gayet kaliteli bir basımla okuyucuya sunulan eserin içeriği kadar üslubunun da ilmi tenkitler muvacehesinde tashihi, gelecek nesiller ve bilhassa hafızlık talebeleri için yarar sağlayabilir.
Keywords
