خانواده‌های کتابشناختی در فهرستهای رایانه‌ای: نگاه کاربران به خانواده شاهنامه فردوسی از رویکرد الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتابشناختی (FRBR)

Abstract

هدف این پژوهش، بررسی همخوانی میان الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‏های کتابشناختی با فهرستهای رایانه‏ای کنونی از رویکردی کاربرگراست. در این راستا، دیدگاه کاربران بالقوة فهرستهای رایانه‏ای نسبت به موجودیتهای مختلف الگو و خانواده‏های کتابشناختی، بررسی شد. بدین منظور، خانواده کتابشناختیِ شاهنامه فردوسی به منزلة نمونه انتخاب شد و یک مجموعه 40 کارتی در پیوند با این خانواده‏ در اختیار یک گروه 30 نفری از افراد صاحب نظر و متخصص در حوزه شاهنامه‎پژوهی قرار گرفت. طی نشستهای صورت گرفته با این افراد، نگاه و دسته‏بندی کلی آنها نسبت به خانواده کتابشناختی، همخوانی دیدگاه آنها با موجودیتهای الگوی ملزومات کارکردی و اولویت‏بندی آنها روی موجودیتهای مختلف الگو در پیوند با یک نیاز خاص، بررسی گردید. در پیوند با خانواده کتابشناختی شاهنامه، 11 خوشه توسط مصاحبه‎شوندگان شناسایی گردید. نتایج حاکی از آن است که با توجه به موجودیتهای الگو، ودر پیوند با دسته‏بندی اعضای خانواده کتابشناختی به صورت کلی، رویکرد کاربران بالقوه رویکردی از بالا به پایین است و آنها در مواجهه با اعضای خانواده کتابشناختی، ابتدا اثر اصلی، سپس بیانها، قالبها و در نهایت مدرکها را شناسایی می‏کنند. این درحالی است که در پیوند با یک نیاز اطلاعاتی خاص، کاربران رویکردی پایین به بالا داشته و ابتدا مدرک جایگزین، و سپس قالب جایگزین از سوی آنها انتخاب شده و در صورت نبود موارد پیش‏گفته، به بیانها و اثرهای دیگر مراجعه می‏کنند. از دستاوردهای این پژوهش، ایجاد زمینة لازم جهت پیشنهاد درخت‌واره‏ای برای خانواده کتابشناختی شاهنامه و نیز ارائه الگویی مفهومی در زمینه پیاده‏سازی دستاوردهای این پژوهش در فهرستهای رایانه‏ای بوده است.