„Diabeł” Andrzeja Żuławskiego: historia, zło i romantyczna gnoza

Abstract

Autor omawia kontekst historyczny, filozoficzny i polityczny oraz artystyczną formę filmu Andrzeja Żuławskiego pt. Diabeł (1972, prem. 1988). Przywołuje także odniesienia do powieści-eseju historycznego autorstwa Żuławskiego pt. Moliwda (1979, wyd. 1994). Diabeł przypomina wyobrażenia na temat historii i zła metafizycznego znane z twórczości romantyków. Romantyczność Diabła oraz artystycznej metody Żuławskiego przejawia się w dwóch zasadniczych aspektach. Pierwszy z nich dotyczy wizji II rozbioru Rzeczypospolitej (1793). Drugi aspekt polega na sposobie ujęcia problematyki historycznej w formie filmowego fantazmatu. Żuławski posłużył się odniesieniami do gnozy oraz romantyczną poetyką grozy i frenezją. Diabeł stał się wyrazem buntu artystycznego i etycznego. Reżyser chciał swoim filmem stworzyć paralelę do czasów współczesnych. Obraz historii w Diable miał stać się przyczynkiem do refleksji na temat kondycji moralnej Polaków oraz wyrazem protestu w stosunku do wydarzeń polskiego Marca 1968 r. Ekspresyjna forma dzieła oraz kontekst historyczny i polityczny sprawiły, że dystrybucja filmu została wstrzymana przez cenzurę na szesnaście lat, a Żuławskiego zmuszono do wyjazdu z Polski.

Keywords

• Andrzej Żuławski
• romantyzm
• gnoza