Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Feb 2017)
TÜRK KÜLTÜR VE SANATINDAKİ HOROZ/TAVUK SEMBOLİZMİNİN ÇAĞDAŞ RESİM SANATINDAKİ YANSIMALARI
Abstract
Köklü bir geleneğe sahip olan Türk kültür ve sanatında, oldukça zengin ve derin anlamlar taşıyan sembol grupları bulunmaktadır. Söz konusu sembol gruplarından en popüleri ise, şüphesiz Türk sanatında hayvan üslubu ismiyle de üsluplaşmış olan hayvan sembol grubudur. Bu nedenle Türk kültür ve sanatında sembolleştirilmiş birçok hayvan bulunmaktadır. Ancak konu sınırlılığı düşünüldüğünde her bir hayvan başlı başına bir araştırma konusu olduğundan ve özellikle horoz/tavuk’un Türk sanatındaki yansımaları açısından spesifik olarak incelenmediği tespit edildiğinden alan araştırması açısından önemli görülerek “Türk Kültür ve Sanatındaki Horoz/Tavuk Sembolizminin Çağdaş Resim Sanatındaki Yansımaları” başlığı altında araştırılması amaçlanmıştır.Bu bağlamda yapılan araştırma da, horoz/tavuk figürlerinin, Proto-Türk ya da Hun devrine ait Pazırık kurganlarından çıkarılan eserler arasında yer aldığı, ayrıca On iki Hayvanlı Türk Takvimi’nde yılı simgeleyen hayvanlardan birisi olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. Selçuklu ve Osmanlı dönemi minyatür, hat, fresk, maden, ahşap, taş ve halı sanatında, özellikle Selçuklu sanatının en gözde eserlerinden olan Varka ve Gülşah minyatürleri ile Osmanlı sanatına ait Hümayunname ve Zübdetü’t Tevarih minyatürlerinde çok sayıda horoz/tavuk figürüne rastlanmıştır. Yapılan inceleme de horoz/tavuk figürünün, hem Selçuklu hem de Osmanlı dönemlerinde geleneksel sembolik anlamlarıyla, kültür ve sanat alanında varlığını sürdürdüğü anlaşılmıştır. Araştırma neticesinde horoz/tavuk figürlerinin özellikle resim sanatı açısından Osmanlının Batılılaşma döneminin hemen öncesinden başlayarak Cumhuriyet sonrasında 1950’li yıllara kadarki süreçte popülerliğini yitirdiği görülmüştür.1950’li yıllarda ise Türk resminde geleneksel kaynaklara yönelişin başlaması ile birçok ressamın eserlerinde çoğu kültürel motif gibi araştırma konusu olan horoz/tavuk motifinin de, bazen geleneksel kültürdeki sembolik anlamları ile bazen de plastik bir ifade aracı olarak yerini aldığı anlaşılmıştır. Ancak konu sınırlılığı göz önüne alınarak araştırma konusu kapsamında istikrarlı çalışmaları bulunan ressamlardan Cevat Dereli, Fikret Mualla, Mehmet Pesen, Orhan Peker, Şeref Bigalı ve İsmail Avcı’nın eser örnekleri incelenerek değerlendirilmiştir.
