Turcology Research (Sep 2024)
Azerbaycan Türkçesi Batı Ağızlarında ve Deyimlerde Eski Türkçe Kelimeler
Abstract
Azerbaycan Türkçesinin en önemli dil zenginliklerini içinde barındıran ağızlar, yazı dilinde bulunmayan yüzlerle eski Türkçe kelimeleri farklı ses ve şekil özellikleriyle korumaktadır. Azerbaycan Türkçesi ağızları, köklü geçmişi ve bölgede yaşayan halkın sosyal yapısı nedeniyle oldukça zengin bir dil ve kültür çeşitliliğine sahiptir. Bu bağlamda, ağızlar, yalnızca dil açısından değil, kültürel bir miras olarak da önemli bir değere sahiptir. Yazı dili yaratıldığı zaman farklı ağızlardan farklı oranda kelimeler alınmaktadır. Azerbaycan Türkçesi yazı dili yaratıldığı zaman da Bakü ve Karabağ ağızları esas alındığı için günümüzde konuşulan Azerbaycan yazı diliyle Azerbaycan’ın Batı bölgesi ağızlarının hem gramerinde hem de kelime varlığında çok farklılıklar görülmektedir. Bu farklılıklar ise şive ve ağızlarda olan eski dil özelliklerinin korunmasıdır. Bu sebepten de Azerbaycan Türkçesi Eski Türkçenin ve Oğuz ve Kıpçak dil grubunun özelliklerini kısmen de olsa yazı dilinde, daha çok ise konuşma dilinde hâlâ yaşatmaktadır. Bu çalışmada, Azerbaycan yazı dilinde yer almayan ve yalnızca ağızlarda kullanılan kelimeler ön plana çıkarılmıştır. Yazı dilinde pek bilinmeyen ya da nadiren kullanılan, belirli bir bölge halkı tarafından bilinen ancak günümüzde unutulmaya yüz tutmuş sözcükler detaylı bir şekilde incelenmiştir. Bu inceleme, bölgenin kültürel ve dilsel zenginliğini ortaya koyarak, yerel ağızların önemini vurgulamayı amaçlamaktadır. Bu kelimeler (Tanrı, ini, günüçülük, çıgan, anarı, küy, suçig, ırak, öğne, ağ, körk-görklük, yalın, yeg, yağı, yiye, yıgnak, yalaf-yalaf, yazı, bıldır-bıldır, bayımak, batman, beniz, boran, alçak, ağ, alçak, ongand, götin-götin gitmek, göygü, sıgtamak, biti, pay ülüş, öğne,). Çalışmada incelenen kelimeler “Orhun yazıtları”, “Dîvânu Lugâti’t-Türk”, “İbni-Mühenna Lûgati”, “Kitabü’l-İdrak Li Lisânü’l-Etrak”, “Kitabi Dede Korkut Hikayeleri’nden verilen örneklerle karşılaştırmalı şekilde değerlendirilmiştir. Çalışmada ağızlarla birlikte, Azerbaycan Türkçesinin gelişim sürecine de değinilmiş, Azerbaycan Türkçesinin Batı ağızlarının genel özelliklerinden ve söz varlığından bahsedilmiştir. Çalışmanın amacı Azerbaycan Türkçesi ağızlarında korunan eski Türkçe kelimelerin unutulup kullanımdan düşmeden yazıya aktarılmasını sağlamak ve gelecek nesillere aktarmaktadır.
Keywords
