بازخوانی وقف نامۀ حاجی رجبعلی بر مسجد جامع میبد، از دریچۀ تاریخ معماری

Abstract

وقف­نامۀ حاجی رجبعلی به­تاریخ 1247ق بر شبستان زمستانی مسجد جامع میبد و دیگر آثار مورد حمایت و ساخته شدۀ واقف تنظیم شده است. این وقف­نامه، سندی تاریخی است که حاوی اطلاعاتی از میانۀ سدۀ سیزدهم هجری دربارۀ شهر میبد، اماکن و آثار معماری آن است. تاریخ وقف­نامه هم­زمان با دهۀ آخر حکومت فتحعلی شاه قاجار است و روشن کردن سیمای کهن شهر میبد در این دورۀ تاریخی پراهمیت است. مسجد جامع شواهدی از این دوره دارد. وقف­نامه، سندی حقوقی به­شمار می­رود و واقف به­قصد تضمین حیات شبستان و بناهای دیگری، که خود ساخته، دست به تنظیم آن زده؛ اما در این تحقیق در مقام یک سند تاریخِ معماری بررسی و نمایانده شده است. در واقع استعداد یک متن حقوقی تاریخی برای بهره بردن در راه مطالعۀ تاریخ معماری بررسی شده و ویژگی­های آن معلوم می­شود. با طرح این پرسش که، اماکن و شواهد معماری مذکور در وقف­نامه چیست و چه آگاهی­های تازه­ای در حوزۀ تاریخ معماریِ شهر میبد به­دست می­دهد؟ این تحقیق که به­روش توصیفی ـ تاریخی به انجام رسیده، با بازخوانی متن وقف­نامه و بررسی و تحلیل آن، مشاهدات میدانی و ذکر شواهدی در کتب تاریخی همراه شده است. این تحقیق به­نوعی سندپژوهی محسوب می­شود، زیرا تمرکز بر یک سند تاریخی دست اول دارد. هدف از تحقیق، بازخوانی نکات روشن و تاریک مربوط به اماکن و تاریخ معماری مذکور در وقف­نامه است. نتیجۀ تحقیق نشان داده، این وقف‌نامه کوتاه، امّا حاوی مطالب با اهمیتی از حیث ثبتِ نام و تواریخِ اماکن است. یک یک اعلام جغرافی که در وقف­نامه از آن­ها نام برده شده همه مربوط به میبد است، بنابراین در روند تحقیق، با مراجعه به محل مربوط، اصل اثر یا بقایای برجا مانده شناسایی و مشاهده شد. مجموع آثار قابل بررسی به 22 اثر می­رسد که مشتمل بر محله­ها، قنوات، دکان­ها، مزار (گورستان)، آسیاب، باغات و خانه­ها و موارد دیگر است. تاریخ ساخت شبستان زمستانی مسجد جامع، حدود تاریخ و بانی ساخت مسجد و آب انباری در میدان کَرَم واقع در داخل شارستان میبد که از بناهای واقف است، از این وقف­نامه به­دست می­آید که مربوط به دهۀ 1240ق است.

Keywords

• وقف­نامه
• مسجد جامع میبد
• اماکن تاریخی میبد
• حاجی رجبعلی
• تاریخ معماری