بررسی برخی صفات زیستی و عملکرد دانه پنج رقم نخود در حضور علف های هرز

Abstract

سابقه و هدف: در کشاورزی، علف‌های‌هرز یکی از اصلی ترین عوامل محدود کننده است. در حقیقت، مشکل علف‌های‌هرز یک مشکل اساسی در مزارع است که می‌تواند منجر به ضررهای عمده اقتصادی در کشاورزی شود. علف‌های‌هرز می‌توانند مواد مغذی خاک را کاهش دهند و با رقابت بر سر آب، مواد غذایی و نور می‌توانند محصولات کشاورزی را تهدید کنند. نخود زراعی (Cicer arietinum L.) یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های لگوم بوده که حدود 7500 سال پیش در خاورمیانه شناسایی شده است. این گیاه نقش مهمی در تغذیه بشر دارد و منبع پروتئین، انرژی، فیبر، ویتامین و مواد معدنی برای مردم مناطق در حال توسعه به شمار می‌رود. حضور علف‌های‌هرز در مزارع نخود در برخی شرایط باعث افت 90 درصدی عملکرد شده است. این پژوهش با هدف بررسی برخی صفات زیستی و عملکرد دانه پنج رقم نخود در حضور علف‌های‌هرز و در شرایط طبیعی انجام شد.مواد و روش‌ها: آزمایش در دو سال زراعی 1392 و 1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا (طول 35 درجه و یک دقیقه شمالی و عرض 48 درجه و 31 دقیقه شرقی و ارتفاع 1690 متر) اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار انجام گرفت. تیمارهای آزمایشی شامل کنترل علف‌هرز (وجین و عدم وجین) و ارقام نخود (ترک، هاشم، آرمان، آزاد و محلی) بودند. میزان کل بارندگی در طول اجرای آزمایش در سال اول و دوم به‌ترتیب حدود 76 و 80 میلی‌متر بود. صفات مورد ارزیابی نخود، ارتفاع بوته، سطح برگ، تعداد شاخه در بوته، عملکرد زیستی و دانه، شاخص کلروفیل و تعداد و وزن گره بودند. برای تجزیه واریانس از برنامه آماری SAS (نسخه 2/9) استفاده شد. مقایسه تیمارها به روش حداقل اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال پنج درصد سنجیده شد.یافته‌ها: تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که اثر کنترل علف‌های‌هرز بر کلیه صفات معنی‌دار بود. همچنین، اثر رقم بر کلیه صفات به جز شاخص کلروفیل معنی‌دار شد. اثر متقابل کنترل علف‌هرز در رقم نیز فقط بر عملکرد زیستی و دانه معنی‌دار بود. بیشترین میزان ارتفاع بوته، شاخه در بوته، شاخص کلروفیل و تعداد و وزن گره در تیمار عدم وجین علف‌های‌هرز مشاهده شد و میزان این ویژگی‌ها در حضور علف‌های‌هرز کاهش معنی‌داری یافتند. بیشترین میزان عملکرد دانه (00/136 گرم در متر مربع) از رقم هاشم در شرایط وجین علف‌هرز به‌دست آمد. کمترین میزان این ویژگی (00/33 گرم در متر مربع) با حدود 75 درصد کاهش به رقم محلی در شرایط عدم وجین تعلق گرفت. بیشترین و کمترین زیست توده و تراکم علف‌هرز نیز به‌ترتیب به رقم هاشم و محلی اختصاص داشت. همچنین، نتایج نشان داد که بالاترین میزان شاخص رقابت (16/2) متعلق به رقم هاشم و پایین‌ترین این شاخص‌‌ (41/0) متعلق به رقم محلی بود. با توجه به نتایج این آزمایش می‌توان رقم هاشم را به عنوان رقمی مقاوم در برابر علف‌های‌هرز دانست، در مقابل، رقم محلی دارای کمترین توانایی در برابر هجوم علف‌های‌هرز بود.نتیجه‌گیری: نتایج این آزمایش نشان داد که عملکرد ارقام مختلف نخود در حضور علف‌های‌هرز کاهش یافته است. با این حال، کاهش عملکرد در ارقام مختلف یکسان نبود. در نتیجه، ارقام هاشم و محلی به‌ترتیب به عنوان رقم قوی و ضعیف در رقابت با علف-های‌هرز شناسایی شدند. با ارزیابی عملکرد نخود و شاخص رقابت پذیری می‌توان دانست که کدام ارقام در شرایط حضور علف‌های-هرز از توانایی رقابت خوبی برخوردار هستند و این پتانسیل را دارند که در ترکیب با دیگر روش‌های کنترل علف‌هرز و با نیاز کمتر به علف‌کش‌ها، محصول قابل قبولتری کسب کنند.

Keywords

• ارتفاع بوته
• رقابت
• عملکرد
• علف هرز