سنجش شاخص فقر آبی کشاورزی در میان گندم‌کاران آبی شهرستان دزفول

Abstract

مدیریت آب بویژه در بخش کشاورزی نیازمند ارزیابی­های جامع منابع آب با درنظر گرفتن سایر ابعاد می­باشد. برای ارزیابی این مسئله رویکردی جامع توسعه داده شده است، که نمود کارکردی آن در قالب شاخص فقر آبی کشاورزی معرفی شده است. بر همین اساس، مطالعه‌ای با هدف سنجش شاخص فقر آبی کشاورزی در سطح شهرستان دزفول انجام شد. روش پژوهش مطالعه مبتنی بر پیمایش بود. جامعه آماری مطالعه شامل کلیه­ی گندم­کاران آبی شهرستان دزفول (5000N=) بودند که از میان آنها 205 نفر با استفاده از جدول کرجسی و مورگان و به روش تصادفی سیستماتیک انتخاب شد. داده‌های مورد نیاز برای سنجش شاخص به کمک پرسشنامه جمع‌آوری شد و بخش دیگری از اطلاعات مورد نیاز شامل اطلاعات جغرافیایی مزارع کشاورزان، شوری نمونه آب در دسترس آنها بود که به ترتیب به کمک ابزارهای GPS و دستگاه شوری‌سنج (ECmeter) جمع‌آوری شدند. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از نرم­افزارهای SPSSv20، Super Decisions و ArcGIS صورت پذیرفت. همچنین برای وزن‌دهی سنجه‌های معرفی شده در شاخص از فرایند تحلیل شبکه‌ای استفاده شد. در نهایت با استفاده از فرمول، شاخص فقر آبی کشاورزی برای تک تک کشاورزان مورد بررسی محاسبه شد. نتایج حاکی از آن بود که ظرفیت پایین کشاورزان برای مصرف بهینه آب وسطح پایین دسترسی کشاورزان به منابع آب موجود از عوامل مهم ایجاد کننده فقر آبی کشاورزی در سطح شهرستان دزفول بود. همچنین از نظر میانگین ارزش نیز از بین زیرمولفه‌های مربوط به مولفه‌های منابع آب، دسترسی، ظرفیت و محیط زیست به ترتیب میانگین ارزش، منابع آب سطحی (25/35)، دسترسی کشاورز (85/51)، سرمایه انسانی (67/40) و سموم شیمیایی (74/90) در اولویت‌های بالاتری قرار گرفتند. همچنین برای تعیین نقاط بحرانی مواجه با فقر آبی کشاورزی، نقشه فقر آبی کشاورزی تهیه شد که به عنوان ابزاری مفید در تعیین علت‌های فقر آبی کشاورزی در منطقه مورد مطالعه عمل نمود. مقدار متوسط شاخص فقر آبی کشاورزی برای حوزه مورد مطالعه 66/42 نسبت به 100 به دست آمد. در نهایت این نتیجه حاصل شد که شاخص فقر آبی کشاورزی می­تواند در شناخت، تدوین برنامه و سیاست­های مقابله با بحران آب ابزاری کارآمد باشد.

Keywords

• پهنه بندی
• شاخص فقر آبی کشاورزی
• شهرستان دزفول
• فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP)
• گندم