Politici zonder partij. Sociale zekerheid en de geboorte van het neoliberalisme in Nederland (1945-1958)

Abstract

Although most political historians presumably acknowledge the vital importance of ideas in politics, the relation between political ideas and power relations remains a remarkably neglected topic in political history. This article assesses the role of political ideas in times of deep political crisis, focusing on the Dutch neoliberals, who fiercely opposed the emerging welfare state in the aftermath of the SecondWorld War. As the early neoliberals did not establish parties of their own, political historians have overlooked this particular political movement. Nevertheless, the early neoliberals provide a fascinating departure point for a closer examination of the political power of ideas.As this article demonstrates, neoliberals departed from social liberalism and classical liberalism in the late 1930s, and established an influential, transnational political network. After the Second World War, they managed to gain substantial publicity for their ‘battle of ideas’ against social security, without establishing parties of their own. Due to their fierce opposition to social democrats, neoliberals would play a fundamental role in the establishment of a new left-right division in Dutch politics. In doing so, they caused an internal division of the mainstream Christian democratic parties over socio-economic issues and delayed the development of the Dutch welfare state. Hoewel de meeste politiek historici het belang van ideeën in de politiek niet zullen ontkennen, is de invloed van ideeën op politieke machtsvorming nauwelijks onderzocht. Dit artikel behandelt de rol van politieke ideeën in crisistijd, en vestigt daarbij de aandacht op de Nederlandse neoliberalen. Kort na de Tweede Wereldoorlog voerden zij een felle ideeënstrijd tegen de oprukkende verzorgingsstaat. Omdat deze neoliberalen geen eigen partijen oprichtten, maarstreefden naar invloed binnen gevestigde partijen, zijn zij in de politiekegeschiedschrijving tot nu toe onopgemerkt gebleven. Juist door hun afwijkende organisatievorm bieden zij echter een interessant aanknopingspunt om de relatie tussen ideeën en politieke machtsvorming nader te onderzoeken.Uit de analyse blijkt dat de neoliberalen, die zich sinds het late interbellum afkeerden van het sociaal-liberalisme én het klassiek-liberalisme, na de beurskrach van 1929 een invloedrijk, internationaal netwerk opbouwden. Na de oorlog zochten zij de publiciteit met hun felle ideeënstrijd tegen sociale zekerheid, zonder daarbij tot partijvorming over te gaan. Met hun strijd tegen de sociaaldemocraten stonden de neoliberalen aan de basis van de naoorlogse links-rechtstegenstelling in de Nederlandse politiek, die de confessionele middenpartijen ernstig zou verdelen op sociaaleconomisch terrein. De verzorgingsstaat kon in Nederland dan ook pas worden opgebouwd nadat deze neoliberale weerstand in de jaren vijftig werd gebroken.

Keywords

• neoliberalisme, sociale zekerheid, verzorgingsstaat, politieke ideeëngeschiedenis, socialisme