Dyskurs jako praxis. Archeologia wiedzy jako teoria materializmu performatywnego

Abstract

Główną stawką artykułu jest ontologiczny status pojęciowości związanej z archeologią wiedzy Michela Foucaulta w kontekście „aporetycznego” źródła jego inspiracji, jakim były niewątpliwie strukturalizm i psychoanaliza lacanowska. Jeśli naczelne pojęcie Foucaulta – dyskurs – zasadza się na społeczno-historycznej trwałości wypowiedzi odniesionych do tych samych reguł formacyjnych, formacja dyskursu zaś stanowi pole, w ramach którego wypowiedzi powiązane są ze sobą i ustabilizowane w swym rozproszeniu, pytaniem, które winniśmy zadać, jest kwestia „materialności” tychże wypowiedzi, a co za tym idzie materialny mechanizm transformacji nie tyle dyskursu, ile reguł jego wyłaniania, konstytutywna zasada nieciągłości. Jak pisał Gilles Deleuze: „teraźniejszość jest rzutem, kośćmi […] za jednym zamachem rzucane są kości i reguły”. Dyskurs jest więc nie tyle zbiorem mniej lub bardziej ustrukturyzowanych reguł, ile raczej zbiorem praktyk, dzięki którym dokonuje się akt performatywny; podmioty (indywidualne czy zbiorowe) nie mają więc stałej, ustrukturyzowanej tożsamości w ramach dyskursu, ale stanowią bezustannie ponawianą kwestię, wynik praktyk upodmiotowienia, które do tego same mają własną historię. Reprodukcja dyskursu stanowi sedno metody Foucaulta (także po okresie „archeologicznym”), ta zaś prowadzić nas może w kierunku sformułowania koncepcji swoistej „polityki ekstradyskursywnej”.

Keywords

• archeologia wiedzy
• dyskurs
• psychoanaliza
• podmiot
• materializm
• Lacan
• Foucault