Darüşşifa İslam Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi (Jun 2022)
Müslüman Bilginlerin Tıbbın Kaynağı Konusundaki Görüşleri
Abstract
Tıbbın nasıl ortaya çıktığı günümüzde olduğu gibi tarih içerisinde de konuşulup tartışılmıştır. Modern dönem öncesi bilim dünyasında tıbbın kaynağı konusunda iki farklı görüş bulunmaktadır. Yaygın olmayan görüşe göre tıbbın temelleri sadece tecrübeye yani deney ve gözleme dayanmaktadır. Antik medeniyetlerde ve İslam döneminde yaygın olan görüşe göre ise tıbbın temeli ilahi kaynağa dayanmaktadır. Müslüman bilginlerin hemen tamamının bu görüşte olduğu görülmektedir. Bu yaygın görüş sahipleri deney ve gözlemi reddetmemişler bilakis önemini vurgulamışlardır. Bununla beraber deney ve gözlemi, temeli ilahi bilgiye dayanan öğretiyle birbirlerini destekleyecek şekilde (kıyas ederek) ele almışlardır. Bu doğrultuda tıpla ilgili ilahi bilgilerin farklı yollar ile elde edildiği kaynaklarda ifade edilmektedir. Vahiy, ilham, rüya, hayvanların iç güdüsel davranışlarından öğrenilen bilgiler gibi türler, zikredilen yollar arasındadır. Kadim dönem İslam dünyasında bu konuda kalem oynatan bilginler, mesele tıp tarihiyle ilgili olduğu için sıklıkla kendilerinden önceki medeniyetlere özellikle de Eski Yunan’a atıfta bulunmaktadırlar. Bu atıfların yanı sıra bazı bilginler ilahi bilginin gerekliliği ile ilgili bir takım akli gerekçeler de öne sürmüşlerdir. Ayrıca İslam kelamcıları kadim dönemde bilim dünyasındaki bu genel kabulü peygamberliğin ispatı için delil olarak kullanmışlardır. Çalışmamızda modern dönem öncesi bilim dünyasında tıbbın kaynağıyla ilgili görüşleri ele aldık ve genel kabulü yansıtabilmek için önemli birçok kaynağı inceledik. Ulaştığımız her eser yerine daha çok alanında otorite bilginlerin eserlerini makalemizde konu ettik. Ağırlıklı olarak tıp ve bilim tarihi kaynaklarını kullanmakla beraber önde gelen bilginlerin, bu konuyu işleyebilecekleri eserlerini de taradık. Makalemizin ikinci ana başlığı olan “İslam Dünyasında Tıbbın Beşerî Kaynaklı Olduğunu Düşünenler” başlığı altında fazla bir veri işleyemedik. Çünkü modern dönem öncesi İslam dünyasında tıbbın sadece deney ve gözleme dayandığı görüşü yok denilecek kadar azdır. Ayrıca İslam kelamcılarının konumuzla ilgili olan görüşlerini, önemli bulduğumuz için, ayrı bir başlık altında kısaca ele aldık. Konumuz modern öncesi İslam dünyası olduğundan çalıştığımız eserler genel olarak Arapça eserlerdir. Zira klasik dönem İslam dünyasında bilim dili ağırlıklı olarak Arapçadır. Ayrıca ulaşabildiğimiz Osmanlıca eserleri de taradık. Bunlarla beraber yerli ve yabancı modern bilim ve tıp tarihi kaynaklarından da yararlanmaya özen gösterdik. İslam bilginlerinin tıbbın kaynağı ile ilgili görüşleri başta olmak üzere konuya yaklaşımlarını ve konuyu ele alış biçimlerini araştırıp gerekli gördüğümüz yerlerde değerlendirmelerde bulunduk. Bazen de bir değerlendirmede bulunmadan sadece aktarım yapmayı yeterli gördük. Yine icap ettiği yerlerde dolaylı olarak değil doğrudan alıntılar yaptık. Tıp ve bilim tarihiyle ilgilenenlerin farkında olup diğer araştırmacıların yaygın olarak aksini bildiği konularda tek bir kaynak ile yetinmeyip birden fazla kaynağa atıf yapmaya çalıştık. Yaygın olarak bilinen yerlerde ise tek bir kaynakla yetindik. Ana konumuzun uzantılarından önemli gördüklerimizi dipnotlarda ele alıp ön açıcı bilgilere dikkat çekmeye ve ileri araştırmalar için kaynaklara atıf yapmaya çalıştık. Hatta konuyla doğrudan ilgisi olmadığı için ana metne alamadığımız birtakım dip notların bazen ufuk açıcı olma noktasında ana metinden daha öne çıktığını düşünmekteyiz. Çalışmamızda ele aldığımız müellif isim ve tarihlendirmelerinde ve kitap adlarında genel olarak Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’ni esas aldık. Tespit edebildiğimiz kadarıyla bu konumuzu doğrudan ele alan bir çalışmaya rastlamamaktayız. Bu bağlamda çalışmamızın alana katkı sunup, ileri çalışmalar için ufuk açıcı olacağını ve bununla berber alanı tıp ve bilim tarihi olmayan araştırmacılar için de önem arz ettiğini düşünmekteyiz. Yine konuyu ele alırken rastladığımız ve hatalı olduğunu düşündüğümüz tespitlere de atıf yapmaya çalıştık.
