بررسی عملکرد و شاخص های کارآیی مصرف عناصر غذایی در کشت مخلوط سه‌گانه خیار (Cucumis sativus)، لوبیا سبز (Phaseolus vulgaris) و گوجه‌فرنگی (Solanum lycopersicum)

Abstract

کشت خیار (Cucumis sativus) و گوجه‌فرنگی (Solanum lycopersicum) در سیستم‌های رایج کشاورزی با تأکید بر مصرف بیش از حد نهاده‌های شیمیایی انجام می‌گیرد که این امر علاوه‌بر مخاطرات زیست‌محیطی، سلامت انسان را نیز تهدید می‌نماید. این آزمایش، به‌منظور بررسی سودمندی عملکرد خیار و گوجه‌فرنگی در کشت مخلوط با لوبیا سبز (Phaseolus vulgaris) و مقایسه کارایی مصرف عناصر غذایی در کشت مخلوط با کشت خالص در دو سال 1394 و 1395 در مزرعه‌ای واقع در 10 کیلومتری شهرستان شیروان در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با شش تیمار و سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل کشت مخلوط تک ردیفی، دو ردیفی و سه ردیفی خیار، لوبیا سبز و گوجه‌فرنگی و کشت خالص هر یک از گیاهان بود. تغییرات ماده خشک در زمان، وزن میوه در بوته، عملکرد اقتصادی، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت، کارایی مصرف نیتروژن، فسفر و پتاسیم هر یک از گیاهان و همچنین نسبت برابری زمین مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تجمع ماده خشک خیار در کشت خالص بر نسبت‌های کشت مخلوط ارجحیت داشت و با افزایش سهم خیار در کشت مخلوط از تجمع ماده خشک آن در طول زمان کاسته شد. تجمع ماده خشک لوبیا سبز در کشت مخلوط تک ردیفی بیشتر از سایر تیمارهای آزمایش بود. تجمع ماده خشک گوجه‌فرنگی در نسبت‌های مختلف کشت مخلوط بیشتر از کشت خالص این گیاه بود. احتمالاً افزایش جذب منابع و بهبود فتوسنتز و همچنین کاهش رقابت درون گونه‌ای، دلیل برتری تجمع ماده خشک در کشت مخلوط در مقایسه با کشت خالص باشد. وزن میوه در بوته، عملکرد اقتصادی و عملکرد بیولوژیک خیار در کشت خالص بیشتر از کشت مخلوط بود، این در حالی بود که شاخص برداشت خیار در کشت مخلوط دو ردیفی بر سایر نسبت‌های کاشت ارجحیت داشت. عملکرد اقتصادی و عملکرد بیولوژیک لوبیا سبز و همچنین عملکرد اقتصادی و عملکرد بیولوژیک گوجه‌فرنگی نیز در کشت خالص بر تیمارهای کشت مخلوط برتری داشت. این درحالی بود که کشت مخلوط تک ردیفی باعث افزایش 42/18 درصد وزن میوه در بوته لوبیا سبز و 38/62 درصد وزن میوه در بوته گوجه‌فرنگی در مقایسه با کشت خالص این گیاهان گردید. به نظر می‌رسد که دلیل برتری عملکرد میوه در بوته لوبیا سبز و گوجه‌فرنگی در کشت مخلوط تک ردیفی، شرایط مناسب گونه‌ها در کنار هم و تشکیل کانوپی موجی شکل و نفوذ بیشتر نور و در نتیجه، استفاده کارآمدتر از منابع باشد. کارایی مصرف نیتروژن، فسفر و پتاسیم خیار در کشت خالص این گیاه بیشتر از سایر تیمارهای آزمایش بود، در حالی که کارایی مصرف عناصر غذایی لوبیا سبز و گوجه‌فرنگی در کشت مخلوط تک ردیفی بر سایر تیمارهای آزمایش ارجحیت داشت. احتمالاً در کشت مخلوط تک ردیفی، قابلیت استفاده یا جذب عناصر در نتیجه رقابت بین گونه‌ای افزایش یافته است. نسبت برابری زمین بیانگر این بود که کشت مخلوط تک ردیفی حدود 27 درصد عملکرد کل را نسبت به تک‌کشتی افزایش داد. با توجه به نتایج، نسبت برابری زمین در کشت مخلوط تک ردیفی بالاتر از یک بود، از سوی دیگر، نتایج حاصل از بررسی کارایی مصرف عناصر غذایی مؤید این است که در کشت مخلوط تک ردیفی این گیاهان در مقایسه با کشت خالص، عناصر غذایی به‌صورت کارآمدتری را مورد استفاده قرار گرفته است.

Keywords

• تک‌کشتی
• ماده خشک
• نسبت برابری زمین