Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi (Jun 2023)
Elmalılı M. Hamdi Yazır’da Vicdanın Ontolojik Temellendirilişi
Abstract
Elmalılı M. Hamdi Yazır’ın vicdanı ontolojik olarak nasıl temellendirdiği hakkında yapılacak bir çalışma zorunlu olarak ilgi ve dikkatini insan ve aleme, daha özel anlamda belli oranda yaratılış ile ilgili hadiselere vermek zorundadır. Bu çalışmada vücûd ve vicdan şeklinde insan nefsini oluşturan iki temel unsurdan biri olan vicdan üzerinde durulmuştur. Elmalılı’ya göre vicdan konusu özellikle nefs ile doğrudan ilişkilidir. Nefsin vicdan ve vücuddan oluşması, insan nefsi düşünüldüğünde ruh ve bedene karşılık gelmektedir. Elmalılı ruhu bezm-i elest, Allah’ın insana ruhundan üflemesi ve ruhun Rabbin bir emri oluşu bağlamlarında şuur, idrak ve şehadet ile ilişkili olarak açıklamaktadır. Ona göre şehadet şuurun en üst seviyesi olarak görülmektedir. Ruhun statüsü ile idrak alanının genişlediği ifade edilmektedir. Vücûd ile vicdan arasındaki birliktelik ise Allah’ın yaratması ile mümkün olmaktadır. Elmalılı’da vicdanın vücûdî yönü veri toplama merkezi misyonuyla somutlaşmaktadır. Vicdanın ifade edilen kavramlar arası bu ilişkiler ağı vicdan kelimesinin etimolojisi ve bu açıdan kurduğu yakınlıklarla da ilgilidir. Son olarak Elmalılı, sosyal vicdan ile vicdanın farklı bir görünme alanına işaret etmektedir.
