Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Jun 2023)
‘Uleyye bt. el-Mehdî’nin Hayatı ve Aşk Şiirleri
Abstract
Klasik Arap kaynaklarına göre, ‘Uleyye bt. el-Mehdî b. el-Mansûr, Abbâsî döneminde yaşamış bir kadın şair ve müzisyendir. Abbâsî hanedanlığına mensup olan ‘Uleyye hakkında günümüze fazla bilgi ulaşmış değildir. Ne var ki klasik kaynaklarda onun hayatına ilişkin bazı detaylardan bahsedilmektedir ve onun bazı şiirleri bu eserler sayesinde günümüze ulaşmayı başarmış durumdadır. ‘Uleyye, Abbâsî Halifesi Mehdî-Billâh’ın kızı ve onun halefi olan Hârûnürreşîd’in üvey kardeşidir. Özellikle Hârûnürreşîd’in onun eğitimiyle bizzat ilgilendiği ve kız kardeşini teşvik ettiği söylenmektedir. ‘Uleyye bt. el-Mehdî, Arap edebiyatında daha ziyade aşk şiirleriyle ve bu şiirleri için bestelediği şarkılarıyla tanınan bir sanatkârdır. Klasik kaynaklarda, ‘Uleyye’nin çok yetenekli bir sanatçı olduğu öne sürülmekte, hatta kendisi gibi musikişinas olan erkek kardeşi İbrahim b. Mehdî’yi geçmeyi başardığı iddia edilmektedir. ‘Uleyye bt. el-Mehdî’nin önemi, aşk ve şarap gibi genellikle erkek şairlerle ilişkilendirilen şiir temalarıyla iştigal eden bir kadın olmasından ileri gelmektedir. Bu çalışma kapsamında benimsenen yöntem, ‘Uleyye’nin aşk şiirlerine ilişkin ortaya atılan görüşlerin kendi dizeleri üzerinden ispatlanmasını ön görmektedir. ‘Uleyye’nin hayatının ele alındığı birinci kısımda ise genel itibariyle klasik kaynakların rivayetlerine bağlı kalınmakta; ancak bu eserlerdeki bazı çelişkilere de değinilmektedir. ‘Uleyye’yi bizlere tanıtan kadim edebiyat tarihçileri, ‘Uleyye’nin son derece dindar bir kadın olduğunu iddia etmektedir. Ancak onun aşk şiirlerine bakıldığında, evli olmadığı insanlara aşk şiirleri nazmettiği tespit edilmektedir. Bu durum, çok mütedeyyin birisi olduğu öne sürülen ‘Uleyye’nin farazi yaşam tarzıyla çelişen bir tezat olarak karşımıza çıkmaktadır. ‘Uleyye’nin bir beyanında, söylediği şiirlerin esasen boş laflardan ibaret olduğunu belirttiği gözlemlenmektedir. Bu durum söz konusu şiirlerin edebî kaygılarla nazmedilmiş gerçeği yansıtmayan ürünler olduğunu düşündürmektedir. Ancak bahsi geçen aşk şiirlerinin gerçeklikle belirli bir dereceye kadar ilişkili olabileceğini gösteren verilere de rastlanmaktadır. Örneğin; ‘Uleyye’nin saray hadimleriyle gönül ilişkisi yaşadığını haber alan Hârûnürreşîd’in kız kardeşini bu kişilerle görüşmekten men ettiği, daha sonra bu yasak nedeniyle onun duyduğu üzüntüyü gidermek maksadıyla kardeşinin ilgi duyduğu hadimi ona armağan ettiği rivayet edilmektedir. ‘Uleyye şiirlerinde kimi zaman aşk olgusu hakkındaki düşüncelerini nakletmektedir. Söylemlerinden, aşkın esasen mantıksız bir eylem olduğunu düşündüğü, aşkın tek eşliliği gerektirdiğini savunduğu, zor aşkları yeğlediği ve aşkın çözümsüz olduğu kanaatini taşıdığı anlaşılmaktadır. ‘Uleyye’nin aşk şiirlerinde çoğu zaman benzer motiflerden istifade ettiği gözlemlenmektedir. Bu bağlamda bilhassa dinî motiflerden yararlanmakta, sevgililerinin isimlerini şifrelemekte, aşkın sebebiyet verdiği zafiyet ve hüznü konu edinmekte ve aşkına sevgililerinin karşılık vermemesinden dem vurmaktadır. ‘Uleyye aşk şiirlerinde ayrıca duçar olduğu vaziyetten sıklıkla şikâyetçi olmakta, bazen şiirlerini sevgiliye ulaştırılacak bir mesaj şekilde nazmetmekte ve hissettiği büyük umutsuzlukları anlatmaktadır. Bu makale kapsamında, klasik Arap edebiyatında karşımıza çıkan bu sıra dışı kadın şairin hayatının ve aşk şiirlerinin araştırılması planlanmaktadır. ‘Uleyye’nin şiirsel üretkenliğinin tetkik edilmesinin ve onun şairliğinin modern dünyaya tanıtılmasının, kadim Arap kadınının edebiyat tarihinde bıraktığı izlerin daha iyi idrak edilmesine imkân tanıyacağı düşünülmektedir. Bu bağlamda özellikle ‘Uleyye, şiir sanatında işlediği konular sebebiyle hayli uygun bir misaldir. ‘Uleyye’nin şiirsel mirasının bilimsel şekilde incelenmesinin, klasik Arap şiirindeki kadınsal temayüllerin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlaması amaçlanmaktadır.
Keywords
