Ethische politiek verbeeld als de christelijke beschavingsmissie

Abstract

Dit recensieartikel is gewijd aan een beoordeling van de biografie van Hans van der Jagt over de Nederlandse antirevolutionaire politicus en koloniale functionaris Alexander Willem Frederik Idenburg (Engelen uit Europa, 2022). Van der Jagt portretteert Idenburg ten onrechte als het boegbeeld van de ethische politiek, die aan het begin van de twintigste eeuw werd ontvouwd, en schetst daarvan een te rooskleurig beeld. Deze ethische politiek, zo wordt in dit artikel betoogd, is veeleer als een schaamlap gebruikt, waarachter de voortzetting van het koloniale oogmerk schuilging, namelijk de handhaving van Nederlands gezag met vergaande uitbuiting van land en volk. Voortgekomen uit sociale bewogenheid over de verarming van de Indonesische bevolking diende de vergaarde rijkdom tot lastenverlichting van de kolonie en mondigheid van haar inwoners te leiden. Hoewel de verwezenlijking van deze politieke opdracht uitbleef had de volgehouden verwijzing ernaar, zowel in het laatkoloniale als postkoloniale tijdperk, als doel de voortgaande Nederlandse heerschappij te rechtvaardigen. Mijn betoog brengt de ontluisterende praktijk van de erbij betrokken partijen en hun belangen in beeld. In dit relaas evalueer ik de rol van Idenburg als de politieke spilfiguur van de ethische politiek. Op de hoge koloniale posten hem toevertrouwd vertolkte hij de antirevolutionaire leer in het gevoerde beleid. Maar ook andere spelers, voor- en tegenstanders van ethische politiek met hun beweegredenen, komen aan bod, vanaf het trage en zuinige begin tot de vroege eclips ervan.