ارزیابی پژوهش‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها در کسب‌وکارهای خانوادگی با دو رویکرد علم‌سنجی و فراتحلیلی

Abstract

هدف: مطالعات انجام‌شده حوزه مسئولیت‌پذیری اجتماعی در کسب‌وکارهای خانوادگی دارای تنوع بسیاری در استفاده از ابعاد و مؤلفه‌ها و به‌کارگیری رویکرد، روش تحقیق، ابزار و تکنیک‌های تجزیه و تحلیل داده‌هاست که این امر منجر به ادراک متفاوت از این پدیده شده است. همچنین نتایج متناقض پژوهش‌ها در مورد بعضی متغیرهای مؤثر بر مسئولیت اجتماعی کسب‌وکارهای خانوادگی مانند سرمایه‌گذاری‌های محیطی، منافع اجتماعی، منافع سهامداران، نوع صنعت و غیره در پژوهش‌های مختلف دیده می‌شود و نتایج حاصل از پژوهش‌های انجام‌شده هماهنگ و یکدست نیست و حتی گاهی نتایج متناقضی در تحقیقات حاصل می‌شود. درواقع میزان اثر هر یک از عوامل ذکرشده را نمی‌توان یافت. در چنین شرایطی تعیین این مطلب بسیار دشوار است که آیا تفاوت‌های بین نتایج مطالعات ناشی از شانس و تصادفی است و یا به دلیل تفاوت‌های نظری است که در ویژگی‌های مطالعات وجود دارد که در این صورت از طریق فراتحلیل می‌توان به این سؤال پاسخ داد. بر این اساس پژوهش حاضر به‌منظور شناخت بهتر از مطالعات صورت‌گرفته در این زمینه، به ارزیابی وضعیت انتشارات حوزه مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها در کسب‌و‌کارهای خانوادگی با دو رویکرد تلفیقی علم‌سنجی و فراتحلیلی است.روش‌شناسی: این مقاله از نوع مطالعات فراتحلیل است که با رویکرد علم‌سنجی به مطالعه روند توسعه پژوهش‌های حوزه "مسئولیت‏پذیری اجتماعی شرکت‌ها در کسب‌وکارهای خانوادگی" پرداخته است. جامعه آماری پژوهش کلیه مقالات و مدارک علمی نمایه‌شده در وب آو ساینس با موضوع "مسئولیت‏پذیری اجتماعی شرکت‌ها در کسب‌وکارهای خانوادگی" در بازه زمانی 1997 تا مارس 2021 به تعداد 262 مدرک علمی است که این داده‌ها با دو رویکرد علم‌سنجی و فراتحلیل مورد تجزیه و تحلیل‌ قرار گرفته است. در قسمت فراتحلیل ازآنجاکه پیشینه‌های بازیابی‌شده می‌بایست از لحاظ روایی، اعتبار ابزار اندازه‌گیری و روش نمونه‌گیری بررسی می‌شدند، لذا مقالات برای انتخاب در فرایند تحلیل، بر اساس شاخص‌هایی همچون: داشتن شرایط لازم از نظر روش‌شناسی (فرضیه‌سازی، روش تحقیق، جامعه، حجم نمونه و روش نمونه‌گیری، ابزار اندازه‌گیری، روایی و اعتبار ابزار، مفروضه‌های آماری، روش تحلیل آماری و صحیح بودن محاسبات آماری)، همخوانی موضوع پژوهش با مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها و شرکت‌های خانوادگی، کمی بودن مورد بررسی قرار گرفتند. برای تعیین جامعه آماری در بخش فرا تحلیل بامطالعه چکیده مقالات در ابتدا 162 مقاله، بعد 72 و سپس 52 مقاله باهدف و شرایط پژوهش حاضر تفکیک‌شده‌اند و درنهایت با مطالعه دقیق‌تر 28 مقاله جامعه پژوهش حاضر را در قسمت فرا تحلیل تشکیل داده‌اند.یافته‌ها: از سال 2016 مقالات رشد چشم‌گیری داشته و در سال 2020 به اوج خود رسیده است بیش از 50 % مقالات در سه مجله مطرح این حوزه چاپ‌ شده‌اند و بیش از 70 % مقالات مربوط به کشورهای توسعه‌یافته هستند. یافته‌های قسمت فراتحلیل نشان داده، همگنی از نظر میزان و تنوع تأثیر متغیرهای مختلف بر حوزه مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها در کسب‌و‌کارهای خانوادگی مطالعات مورد تأیید قرار نگرفت و تحلیل داده‌ها بیانگر دخالت متغیرهای تعدیل‌کننده شاخص محیطی، نوع صنعت، سبک کسب‌و‌کار خانوادگی و نیز منابع مورد استفاده در تحقیقات پیشین است. نتیجه‌گیری: سیر صعودی تحقیقات در حوزه مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت بیانگر اهمیت مسئله در وضعیت بهزیستی افراد رشد اقتصادی و بهبود محیط‌زیست و محیط زندگی است که توجه بیشتری به این حوزه و همکاری‌های بین‌المللی با دیگر کشورها را می‌طلبد و با توجه به ناهمگن‌بودن مقالات می‌توان نتیجه گرفت که پژوهش‌های مربوط به این حوزه روند انباشتی خود را طی نکرده است. با وجود اینکه کشورهای توسعه‌یافته به‌صورت جدی به دنبال تحقیقات در زمینه‌ مسئولیت اجتماعی هستند و این مقوله بسیاری از روابط بین‌المللی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، لذا کسب‌وکارهای خانوادگی برای واردشدن در عرصه جهانی، شاخص‌های مسئولیت اجتماعی را بیشتر مدنظر قرار دهند.

Keywords

• مسئولیت‌پذیری اجتماعی کسب‌وکار خانوادگی
• فراتحلیل
• کسب‌و‌کار خانوادگی
• اندازه اثر
• پایگاه‏های اطلاعات علمی
• علم‏ سنجی