De eigen perceptie van accountants ten aanzien van fraude: (on)bewust (on)bekwaam?

Abstract

De breed gedragen zorg dat accountants niet de verantwoordelijkheid ten aanzien van het ontdekken van fraude waar kunnen maken (zoals bijvoorbeeld verwoord in het eindrapport van de Commissie Toekomst Accountancysector (CTA 2020) en in de accountantsbrief van de Vereniging van Effectenbezitters (VEB 2019)) kan vanuit diverse perspectieven benaderd worden. In Verwey and Bosman (2019) is ingegaan op wetenschappelijk onderzoek naar de fraudedetectievaardigheid van de accountant. In dit artikel laten wij de accountant zelf spreken ten aanzien van deze discussie: wat is diens eigen perceptie ten aanzien van zijn fraudedetectievaardigheden. In dit artikel gaan we allereerst in op aspecten die maken dat de fraudedetectietaak afwijkend is van veel andere werkzaamheden tijdens de controle van een jaarrekening. De elementen ‘opzet’ en ‘misleiding’ zijn bij fraude onderscheidende en essentiële aspecten die ontbreken bij andere werkzaamheden ten aanzien van risico’s op fouten tijdens een controle. Het zijn juiste deze aspecten die maken dat fraude mogelijk niet ontdekt zal worden met het uitvoeren van standaardcontrolewerkzaamheden. Dit lichten we verder toe aan de hand van wetenschappelijk onderzoek naar biases en anticiperend denken. Daarnaast is het gebrek aan ervaring met fraude een belangrijk aspect dat ontbreekt tijdens de controle van de jaarrekening. De perceptie die de accountant zelf heeft van zijn fraudedetectievaardigheden beïnvloedt eveneens de effectiviteit van diens werkzaamheden. Die perceptie beschrijven wij aan de hand van de bevindingen van een tweetal door de NBA uitgevoerde onderzoeken naar de toepassing van het fraudeprotocol (NBA 2019a; NBA 2019b). Uit deze onderzoeken blijkt dat de accountant zichzelf zeer goed in staat acht fraude te detecteren, dit in tegenstelling tot wetenschappelijk onderzoek dat aantoont dat dat juist niet het geval is. Deze onjuiste perceptie heeft een negatieve invloed op de fraudedetectie en versterkt deze negatieve invloed zelfs mogelijk. “A man should look for what is, and not for what he thinks should be.” – A. Einstein