هنر و تمدن شرق (Sep 2020)
نمادشناسی گل سرخ با تأکید بر فرهنگ و هنر ایران
Abstract
در میان گل‌ها، گل سرخ، گل سوری، گل گلاب و یا گل محمدی بیشتر مورد توجه ایرانیان بوده است و گلاب از زمان‌های قدیم شناخته شده و در مراسم مذهبی، مصارف پزشکی و در جشن‌ها و عزاداری‌ها از گذشته تاکنون به کار می‌رفته است. هدف این پژوهش ضمن مطالعۀ مفاهیم نمادین گل سرخ در فرهنگ ایران و دیگر اقوام، آن است که دریابد آیا گل سرخ و مشتقات آن همان‌گونه که در شعر و ادب پارسی موج می‌زند، در نسخ خطی مصور و آثار هنری ایران‌‌زمین نیز با تکیه بر مفاهیم نمادین و یا مصارف آن مشاهده می‌شود؟ این پژوهش کیفی و بنیادین با اتکا به روش تحلیلی- توصیفی انجام شده و اطلاعات آن به شیوۀ مطالعۀ کتابخانه‌ای و الکترونیکی گردآوری شده است. خلاف قدمت دیرینۀ گل سرخ و فرآوردۀ عمدۀ آن یعنی گلاب در ایران و استفاده از بخش‌های مختلف این گیاه در آشپزی، طب و مراسم مختلف، با وجود گلابدان‌های برجای مانده از ادوار پیشین و اهمیت گل سرخ، محمدی و گلاب در منابع مکتوب ادب پارسی، پژوهش حاضر با نقوش و نسخ مصور اندکی با محوریت گل سرخ و گلاب‌گیری و کاربردهای آن روبرو شد. اگرچه این نقش‌مایه در دورۀ قاجار با تأکید بر جنبۀ تزئینی به وفور یافت می‌شود. نتیجۀ حاصل از این پژوهش نشان داد گل سرخ در بستر فرهنگ‌های مورد بررسی نمادی است با ویژگی‌های مشترک چون: عشق و زیبایی، کمال جمال الهی، عرفان، نور، تطهیر، امر لایتناهی.
Keywords
