هنر اسلامی (May 2023)
نقد روانشناسانه ی اشعار ژاله قائم مقامی از منظر رویکرد روانکاوی لکان با تأکید بر آفریننده ی اثر هنری
Abstract
نقد روانکاوانه، نقدی مبتنی بر روانشناسی جدید از فروید به بعد است. این نقد گرایش‌های گوناگونی را دربرمی‌گیرد. از مطالعۀ آفرینندۀ اثر ادبی و مطالعۀ اثر ادبی گرفته تا مطالعۀ تأثیرات آثار ادبی بر خواننده و نیز چگونگی خلق یک اثر. ژاک لاکان (۱۹۸۱-۱۹۰۱م)، پزشک، روانکاو و فیلسوف فرانسوی با طرح رویکرد «بازگشت به فروید»، زمینۀ منتقدان ادبی به شیوۀ نوین به‌کارگیری روانکاوی در بازخوانی متون ادبی گردید. در پژوهش حاضر، اشعار ژاله قائم‌مقامی بر مبنای رویکرد روانکاوی لاکان مورد بازخوانی قرارگرفته است. مسئله در این پژوهش این است که چگونه می‌توان براساس دوگانگی‌های مشهود مابین امیال شاعر و پایبندی وی به اصول و قوانین اجتماعی و نشانه‌های زبانی موجود در اشعار او، رشد روانی سوژه (شاعر) را تحلیل کرد. مطابق با نظریۀ روانکاوی لاکان، شاعر (سوژه) دچار نوعی دوگانگی یا انشقاق است. سوژه (شاعر)، پس از عبور از مرحلۀ خیالی و ورود به ساحت نمادین، با پذیرش نام پدر به‌سلطۀ اجتماع گردن می‌نهد. ازاین‌رو معشوق که می‌بایست جایگزین مادر (ابژۀ دیگری کوچک) گردد، دارای هویتی موهوم و خیالی ست. فقدان تابوشکنی شاعر (سوژه) و کارکرد مکانیسم دفع امیال در شعر او، از پیامدهای پایبندی وی به هنجارهای اجتماعی و پذیرش نام پدر به‌عنوان مهم‌ترین مؤلفۀ روانی در شعر اوست. یکی از ابعاد مهم در آفرینش اثر هنری نیز بُعد روانشانسانۀ فرد است.اهداف پژوهش:بررسی ساختار روانی شاعر (سوژه) به‌عنوان آفرینندۀ اثر هنری و پیگیری نشانه‌های زبانی در اشعار وی، از جهت تبیین مراحل رشد روانی سوژه بر مبنای رویکرد روانکاوی لکان.بازنمایی هویت موهوم معشوق در اشعار ژاله، و مظاهر دوگانگی و انشقاق موجود مابین امیال و عواطف شاعر و پایبندی وی به اصول و مبانی اجتماع.سؤالات پژوهش:آیا گذر از حیث خیالی به ساحت (حیث) نمادین، دارای نشانه‌ها و نمودهای زبانی در شعر شاعر است؟شاعر به عنوان سوژه، تا چه اندازه اشخاص پیرامون خود را به‌عنوان ابژۀ دیگری بزرگ، جانشین مادر (ابژۀ دیگری کوچک) ساخته است؟
Keywords
