Ni‘metullâhiyye Tarikatının Sâfî Ali Şâhiyye Kolu ve Faaliyetleri

Abstract

Ni‘metullâhiyye tarikatı Şâh Ni‘metullâh-ı Velî tarafından İran’da kurulmuştur. Timurlular döneminde İran’da yaşayan Şâh Ni‘metullâh; devlet erkânı, halk ve çağdaşı âlimlerin teveccühüne mazhar olmuştur. Onun şöhreti Hindistan’a kadar yayılmış ve Behmenî hükümdarlarından Sultan Ahmed’in ondan ülkesine bir halife tayin etmesini istemesiyle tarikatı bu bölgede de yayılma fırsatı bulmuştur. İran’daki Ni‘metullâhîler, Safevîler döneminde zamanla etkisini kaybetmiş ve tarikatın merkezi Hindistan’a kaymıştır. Kaçar Devleti’nin kurulduğu yıllarda bazı müntesipler, tarikatı tekrar İran’da yaymışlardır. Fakat zamanla tarikat içinde bazı sorunlar yaşanmış ve Ni‘metullâhîyye çeşitli kollara ayrılmıştır. Her kolun takipçileri halka ulaşmak için farklı yollar denemiştir. Çoğu geleneğe bağlı kalırken Sâfî Ali Şâh tarafından kurulan Sâfî Ali Şâhiyye, çağdaş uygulamalardan istifade ederek faaliyetlerini sürdürmüştür. Bu sayede Kaçar Hanedan’ından kişiler, bakanlar ve ünlü şahsiyetler değişik halk tabakasından insanlar ile tarikatta bir araya gelebilmişlerdir. Bu kolun araştırılması XIX. yüzyılda İslam dünyasının maruz kaldığı batı emperyalizmi, batılılaşma ve yoksulluğa karşı İran menşeli tasavvufî kurum ve temsilcilerinin tepkisini ortaya çıkarması bakımından önem arz etmektedir. Ayrıca bu asırda Osmanlı ve İran’da yoğun bir şekilde gündeme gelen meşrutiyet hakkında mutasavvıfların tutumları merak edilen bir husustur. Bu çalışmanın amacı Sâfî Ali Şâhiyye kolunun kurucusu Sâfî Ali Şâh ile vekili Zahirüddevle’nin hayatları ve faaliyetlerinden yola çıkarak İran’daki tasavvufî kurum ve şahsiyetlerin bahsedilen mevzulardaki tutumlarını ortaya koymaktır.