ULUM (Aug 2019)
İbn Teymiyye’nin el-Cevâbü’s-sahîh İsimli Eserindeki Kitâb-ı Mukaddes Metinlerinin Yorumu (Doktora Tezi)
Abstract
İbn Teymiyye’nin el-Cevâbü’s-sahîh isimli eserindeki Kitâb-ı Mukaddes Metinlerinin Yorumu(Doktora Tezi, Nottingham Üniversitesi, Teoloji ve Dînî Bilimler Fakültesi, İslâmî İlimler Anabilim Dalı, İngiltere, 2019) adlı çalışmada meşhur Hanbelî âlim İbn Teymiyye’nin (ö. 1328) el-Cevâbü’s-sahîh li-men beddele dîne’l-Mesîhisimli reddiyesinde Kitâb-ı Mukaddes âyetlerini nasıl yorumladığı analiz edilmektedir. İbn Teymiyye bu reddiyeyi anonim bir Hristiyan mektubu olan ‘Kıbrıs Halkından Mektup’ isimli esere cevaben kaleme almıştır. Hristiyan yazarın Kıbrıs Halkından Mektup’u ve İbn Teymiyye’nin el-Cevâbü’s-sahîh’i sadece 14. yüzyılın dinler arası polemik yazışmaların edebi örnekleri olmayıp aynı zamanda Hristiyan ve Müslümanların birbirlerinin kutsal metinlerini nasıl anlayıp okuduklarına ışık tutan eserlerdir. Kıbrıs Halkından Mektup’un Hristiyan yazarı İslâm’ın putperest Araplara gönderilmiş bir din olduğunu ve bu nedenle Hristiyanlığın hâla geçerliliğini koruduğunu ve Kur’ân’ın da Hristiyan inanç ve doktrinlerini tasdik ettiği yönündeki iddialarını ispata çalışırken Kur’ân’dan birçok âyeti alıntılamakta ve yeniden yorumlamaktadır. Diğer taraftan, İbn Teymiyye de benzer bir şekilde Hristiyan yazarın bu iddialarını reddetmek ve Hristiyanların kendi kutsal metinlerini yanlış tefsir ettiklerini ortaya koymak için Kitâb-ı Mukaddes âyetlerini Kur’ân ve hadis metinleri ışığında yeniden yorumlamaktadır. Her iki reddiye yazarı da argümanlarının uygunluğuna göre Kitâb-ı Mukaddes ve Kur’ân’ı kendi teolojik pozisyonlarının ışığında metinlere yeni anlamlar kazandıracak ve yorumlayacak şekilde metinler arası okuma ve tefsir etme metodu geliştirmişlerdir. Bu iki reddiyenin metin okuma metotları analiz edildiğinde el-Cevâbü’s-sahîhve Kıbrıs Halkından Mektupdinler arası polemik eserlerin hermenötik karakterlerine dair önemli hususları da ortaya koymaktadır. Bu çalışmada hususiyetle İbn Teymiyye’nin Kitâb-ı Mukaddes tefsirinde ne tür bir hermenötik metot izlediğini ortaya koymak için Kitâb-ı Mukaddes âyetlerini nasıl anlayıp yorumladığı araştırılmaktadır.Çalışmada ayrıca İbn Teymiyye’nin Kitâb-ı Mukaddes hermenötiğinin kendinden önceki dönem ve kendi zamanındaki yorumlara nispetle farklılık ve benzerliklerini ortaya koymak için farklı dönemlerden olmak üzere meşhur beş Müslüman âlimin polemik eserlerindeki Kitâb-ı Mukaddes âyetlerinin yorumlanması da incelenmektedir. Bu çerçevede ilk dönem polemik eserlerine örneklik etmesi bakımından Alî b. Sehl Rabben et-Taberî’nin (ö.247/865) el-Red ʿaleʾn-Nasârâve el-Kitâb ed-Dîn ve’d-devleisimli eserlerini ve Gazzâlî’ye (ö. 505/1111) atfedilen fakat aidiyeti tam olarak belirlenmemiş el-Reddü’l -cemîl’ li-ilâhiyyeti Îsâ bi-sarihi’l-Încil’i temel alınmıştır. Akabinde İbn Teymiyye’nin cevap yazmış olduğu aynı mektuba ilk reddiyeyi yazmak amacıyla Şehâbeddin Ahmed b. İdrîs el-Karâfî’nin (ö. 684/1285) kaleme almış olduğu el-Ecvibetü’l-Fâhira ani’l-es’ileti’l-Fâcira’sı ve yine aynı mektuba cevap yazan Alî b. Ebî Tâlib ed-Dımeşkî’nin (ö. 728/1327) el-Cevâbu’r-Risâle Ehli Cezîretu’l-Kubrusisimli eseri incelenmektedir. Son olarak da meşhur Zâhirî âlim İbn Hazm’ın (ö. 456/1064) temel eserlerinden biri olan el-Faṣl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-niḥal’ını esas alarak bu beş Müslüman âlimin Kitâb-ı Mukaddes âyetlerini nasıl yorumladıklarını ve reddiyelerinde karşı tarafa argüman olarak nasıl sunduklarını anlamak adına bir inceleme ortaya koymaktadır. Tezin temel sonucu İbn Teymiyye’nin Kitâb-ı Mukaddes’i yorumlarken İslam Hukuk teorisi olarak bilinen fıkıh usûlü metodundan ve Kur’ân hermenötiğinden ilham almış bir yorumlama tekniği geliştirmiş olduğudur. İbn Teymiyye’nin el-Cevâbü’s-sahîh’de ortaya koymuş olduğu Kitâb-ı Mukaddes hermenötiği onu bariz bir şekilde diğer bahsi geçen beş Müslüman polemikçiden ayırmaktadır. İbn Teymiyye Kitâb-ı Mukaddes metinlerini yorumlamak için kontekste yani Yahudi ve Hristiyan Kutsal Kitaplarının genel bağlamına dayalı bir tefsir metodu kullanırken diğer beş Müslüman polemikçi klâsik lafzî-mecâzî lengüistik ayrımına dayalı bir yorumlama tekniği ile metinleri tefsir etmektedir. İbn Teymiyye’nin Kitâb-ı Mukaddes hermenötiğinin en dikkate değer özelliği, onun İslam Hukuk Usûlü ve Tefsir geleneğinin kutsal metinleri yorumlama metodunu ve teknik terminolojisini kullanarak yeni bir yorumlama usûlü geliştirmiş olmasıdır. İbn Teymiyye, Hristiyanların Kutsal Kitap’ını yorumlama amacıyla ortaya koymuş olduğu bu tefsir metodunu kendisinin genel teolojik ve entelektüel pozisyonuna uyarlamakta ve böylelikle bu yeni hermenötik pozisyon İbn Teymiyye’den önceki geleneğin bu metinleri nasıl anladığı ve yorumladığından farklılık göstermektedir. Bu yeni yorumlama metodu ile İbn Teymiyye Kitâb-ı Mukaddes’i, Kur’ân metinlerini tefsir ederken kullandığı usûle benzer bir şekilde okuyup yorumlamaktadır.
