Cumhuriyet İlahiyat Dergisi (Dec 2021)
Kur’an-Sünnet Bütünlüğü Bağlamında Kur’an Yolu Tefsirinde Hadis Kullanımında Görülen Problemler
Abstract
Kur’ân-ı Kerîm’in doğru anlaşılması ve yanlış tevillerden korunması açısından sünnet çok bü-yük bir işleve sahiptir. Bu sebeple, müfessirlerin görüşlerinin şekillenmesinde hadisler önemli bir rol oynamışlardır. Bu makalede, Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından ilk baskısı 2003 senesinde yapılan ve ülkemizde çok yaygın olarak okunan Kur’an Yolu: Türkçe Meâl ve Tefsir isimli çalışmada hadis kullanımı incelenmiştir. Hadis kullanımında tespit edilen problemler hadislerden yeterince ya da hiç yararlanmama sebebiyle âyetlerin eksik ya da yanlış beyanı, âyetleri teyid eden hadislere yer verilmemesi, hadislerden yanlış istidlâller, nakil problemleri, hadis tercüme problemleri, hadislerin hatalı izahı, hatalı metin tenkitleri, sünnetle ilgili bazı konularda problemler başlıkları altında gruplandırılmıştır. Eserde müttefekun aleyh olan bazı hadislerin dahi yanlış nakledildiği, yanlış istidlâllere konu edildiği, yanlış izah edildiği, birbirine karıştırıldığı, mânayı bozan tercüme hatalarının yapıldığı elliyi aşkın örnek tespit edilmiş, makalenin sınırları dolayısıyla bunların en önemlileri incelenmiştir. Hadis kullanımı ile ilgili bu problemler sebebiyle Kur’an-sünnet bütünlüğünün yer yer ihlâl edildiği ve bazı yanlış izahların yapıldığı görülmüştür. Makale, bahse konu hataların tespiti ve bu tür çalışmalarda hadis kullanımındaki özen ve ihtiyata dikkat çekmesi bakımından önemlidir. Çalışmamız Kur’an-sünnet bütünlüğünün önemini göstermekte ve âyetlerin doğru anlaşılmasında hadislerin son derece mühim bir rol oynadığını ortaya koymaktadır. Bir âyetle alakalı olan hadislerin ver-ilmemesi yahut eksik veya yanlış aktarılması halinde söz konusu âyetin yanlış anlamlandırıl-ması/yorumlanması sonucunun doğduğu görülmüştür. Bu noktada ilgili hadislerin doğru tercümesi ve izahı, nakil ve istidlâl hatalarına düşmekten kaçınılması, aslî kaynaklardan yeter-ince yararlanma büyük önem arz etmektedir. Yanlış istidlâllere yol açan âmillere bakıldığında bir hadisin kendi bütünlüğü içinde değerlendirilmemesi (hadisin sadece ilk kısmının dikkate alınması), aynı konudaki hadislerin bütünlük içinde değerlendirilmemesi (sadece belli hadis-lerin dikkate alınması), bir hadisin doğru anlaşılması için şerhe müracaat etmeme, bir hadisin hatalı nakli gibi sebepler tespit edilmiştir. Kulun tevbesi sebebiyle yüce Allah’ın memnuniye-tine dair hadisin diğer bir hadisle karıştırılması ve karıştırılan hadisin metninde ilave bir hata yapılması müelliflerin bu hadisi yanlış hatırladıklarını ve söz konusu hadisi kaynağından teyid etmediklerini göstermektedir. Nakil problemleri başlığında yer verilen diğer pek çok örnekteki maddi hatalar dikkate alındığında, hadislerin mânayı etkileyecek şekilde yanlış naklinin incele-nen eser için önemli bir problem teşkil ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Tercüme problemleri değerlendirildiğinde bu problemlerin hadislerin kaynağından doğru okunmamasından (mesela bir kelimenin atlanması ya da hadiste olmayan ifadelerin eklenmesi) veya bazı tabirlerin (mesela “tıyere”) doğru anlaşılmasında hadis şerhlerinden istifade edilmemesinden kaynak-landığı tespit edilmiştir. Müelliflerin bazı hadislerin tenkid ve tahlilinde hadisçi olmayan müfessirlerin eserleriyle beraber bir hadisçi olan İbn Kesîr’in tefsirine de başvurmalarının ilgili hadislerin sıhhat ve delâletlerinin doğru tespiti bakımından önemli bir gereklilik olduğu değer-lendirilmektedir. Bu çalışmada, tespit edilen hataların tashihi ve önerilerin hayata geçirilmesi amacıyla hadis uzmanlarından oluşan bir komisyonun eseri yeniden incelemesinin gerekli olduğu değerlendirilmektedir. Bu durum herşeyden önce böyle yaygın ve muteber bir eserin yeni baskılarında bu hatalardan arındırılması bakımından önemlidir. Ayrıca oldukça geniş bir okuyucu kitlesinin ilgili meâl ve tefsir çalışması üzerinden Kur’an hakkında bilgi sahibi olduğu gerçeği göz önüne alındığında makalede ele alınan hususların dikkate alınması gerektiği açıktır. Şaşırtıcı bir husus, ilk baskısından beri zaman zaman bazı tashihler yapıldığı anlaşılmakla be-raber bu kadar çok maddi hatanın bu kadar uzun süre dikkat çekmemiş/tashih edilmemiş olmasıdır. Büyük emeklerle yazılmış olan bu öğretici ve faydalı eserin yapılacak olan tashih-lerle ülkemiz halkına daha nice seneler yararlı olması ümit edilmektedir.
Keywords
