بررسی تطبیقی انسان‌شناسی آیت‌الله مطهری و سنت آگوستین

Abstract

فهم ماهیت وجودی انسان، یکی از دغدغه‌های اصلی بخشی از متفکران اسلامی و مسیحی بوده است. بر همین اساس، مقالۀ حاضر ابعاد وجودی انسان را نزد دو متألۀ برجسته، یکی مسیحی – یعنی سنت آگوستین - و دیگری مسلمان – یعنی آیت الله مطهری – می‌کاود و این پرسش را طرح می‌کند: انسان‌شناسی این دو متفکر چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با هم دارد؟ برای این منظور از چهارچوب انسان‌شناسی کریستوفر بری (انسان موجودی اجتماعی/منفرد؛ عقلانی آزاد/غیرعقلانی مقید؛ تکامل‌پذیر/تکامل‌ناپذیر؛ سیاسی/غیرسیاسی) بهره برده می‌شود. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند آگوستین انسان را موجودی منفرد می‌داند که ناگزیر از زندگی جمعی در این دنیای زمینی است؛ درحالی‌که مطهری بیش از هر چیز انسان را موجودی اجتماعی می‌داند که دارای مسئولیت فردی نیز است. همچنین هر دو متفکر «اراده و عقلانیت» را برترین قوۀ انسانی می‌دانند؛ با این تفاوت که سنت آگوستین انسان را موجودی مقید می‌داند که با ارادۀ خویش قادر نیست سرنوشت خود را دگرگون کند؛ درحالی‌که مطهری نقش ارادۀ انسانی را در تعیین سرنوشت او بنیادین می‌داند. آگوستین انسان را زائری تکامل‌ناپذیر در این دنیا می‌داند و مطهری انسان را موجودی تکامل‌پذیر می‌داند و درنهایت اینکه آگوستین انسان را ذاتاً موجودی غیرسیاسی می‌داند که در نتیجۀ هبوط می‌باید در مقابل قدرت‌های سیاسی زمینی (که اساساً شر ضروری‌اند) اطاعت پیشه کند؛ درحالی‌که مطهری انسان را ذاتاً موجودی سیاسی می‌داند که ناگزیر از کنشگری سیاسی است.

Keywords

• انسان
• اسلام
• مسیحیت
• آیت‌الله مطهری
• سنت آگوستین