بررسی برخی منابعِ مکتوب روایات زریری در داستان‌های مشترک شاهنامۀ نقّالان با شاهنامۀ فردوسی

Abstract

تا امروز، تصوّر عمدۀ پژوهش‌گران بر این بوده که طومارهای نقّالی، ریشه در سنّت شفاهی دارند و روایات آنها سینه به سینه نقل شده و به ما رسیده است. به نظر می‌رسد که این تلقّی، گویای همۀ واقعیّت نیست؛ چه اینکه بسیاری از روایات این متون را می‌توان در منابع کهن و حتّی پیش از شاهنامۀ فردوسی، بازجست. مضاف بر اینکه سندی برای اثبات پیوستگی زنجیرۀ نقل شفاهی این روایات در دست نیست و شواهد، عموماً خلاف آن را نشان می‌دهد. این تحقیق، با جست‌وجو در منابع کهن حماسی مکتوب، و مقایسۀ روایات طومار زریری با آنها، نشان می‌دهد که زریری در روایت داستان‌های مشترک طومار خود با شاهنامۀ فردوسی، شش منبع عمده و مکتوب در دست داشته است: 1- شاهنامۀ فردوسی؛ 2- روایات شاهنامه‌های پیش از فردوسی (با واسطه)؛ 3- متون تاریخی قدیم و جدید؛ 4- منظومه‌های حماسی؛ 5- چند داستان بدیع که عموماً در سرزمین هند به وجود آمده بودند و خود منبع مکتوب داشتند؛ و 6- مجموعه‌ای از طومارهای مکتوب که زریری برای تألیف طومار خود، گرد آورده بود. بر این اساس، باید در شفاهی‌دانستن مطلق منابع و واسطه‌های روایات این طومار در داستان‌های مشترک با شاهنامۀ فردوسی، تردید کرد.

Keywords

• حماسه شفاهی
• منابع مکتوب
• شاهنامه
• طومار نقّالی
• زریری